Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
ŞİRKETLERDE YAŞANAN HİLELER VE HİLE KAVRAMI
Abdullah ÇAVUŞ/ Şirketlerde Yolsuzluk ve Hile Denetimleri Uzmanı (E. MASAK UZMANI)
Son yıllarda önemli markalara sahip işletmelerin iflasa sürüklenmesi ve hilenin artması ile işletmelerin finansal zararlara uğraması, hile denetiminin önemini arttırmıştır. İşletmelerin finansal kayıplarını azaltmanın en etkin yolu, hile ve usulsüzlüklerin önlenmesi ile olmaktadır. Muhasebede usulüne uygun olarak yapılmayan işlemleri hata ve hile bakımından ayrıma tabi tuttuğumuzda, hata ile hile arasındaki farkı, “kast” olarak ifade edebiliriz. Hileler, işletmelerde kasten yapılan usulüne uygun olmayan ve işletmelerin ve/veya yatırımcıların bu hareketlerden zarar gördüğü fiillerdir. [ii]
Hile genel bir terimdir ve çeşitli anlamları içerir. Hilenin genel içeriğinde sürpriz, dalavere, üçkağıtçılık, kurnazlık, açıkgözlülük, dürüst olmama gibi yollarla birinin aldatılması yatar.[iii]
Toplumsal alanda gerçekleşen bir eylem olan hilenin ekonomi, işletmeler ve bireyler üzerinde ağır sonuçları bulunmaktadır. Hırs ve aldatma olasılığı bir araya geldiğinde yayılmaya başlayan bulaşıcı bir hastalık ortaya çıkar.
Dilimize hile ve sahtekarlık olarak çevrilebilen kavramının Anglo-Sakson dillerindeki karşılığı “Fraud” dur. Fraud kelimesinin kökeni Latince zarar, hata ve aldatma anlamlarını içeren “Fraus” kelimesine dayanmaktadır.[iv]
Hile, sahtekarlık, yolsuzluk ve usulsüzlük gibi düzensizlikler, kasıtlı olarak yapılan yanlışlıklardır. Bunlar işletme personeli, yönetimden sorumlu kişiler ya da üçüncü kişilerin bilinçli olarak menfaat sağlamak amacıyla aldatma içeren davranışlarda bulunmasıdır.[v]
Bir diğer tanımı da; bir çalışanın çalıştığı işletmenin kaynaklarını ve varlıklarını kasıtlı olarak uygun olmayan bir biçimde kullanarak veya ele geçirerek haksız kazanç sağlamasıdır.
Hile muhasebe verilerinin manipülasyonu ve varlıkların çalınması şeklinde gerçekleşebileceği gibi işletmeye ait önemli verilerin kişisel bir menfaat sağlamak amacıyla işletme dışına çıkartılması şeklinde de gerçekleşebilir.[vi]
Hile, genel anlamda birini yanıltmak için yapılabilecek her türlü adımı içeren geniş kapsamlı bir kavram olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsama finansal araçlar vasıtasıyla yapılabilecek hileler girmekle birlikte finansal araçlar dışında günlük ve iş hayatında kullanılan araçların kötüye kullanımını da içermektedir. Hile kavramı değerlendirildiğinde yasalara aykırılığın da her zaman var olduğu hatırlanmalıdır.
Hile sözlük anlamıyla bir çıkar sağlamak amacıyla birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, entrika şeklinde tanımlanabilir. Hile kavramı da yolsuzluk kavramına benzemektedir. Şirketlerde görülen hilelerde hile yapan şahıs şirketin iç kontrol sistemindeki boşluklardan yararlanarak haksız menfaat elde etmektedir.
Amerika’da kurulmuş olan Sertifikalı Hile Denetçileri Derneği kısa adıyla ACFE (2006), hileyi şu şekilde tanımlamıştır: “Bir çalışanın görevini, çalıştığı işletmenin kaynak ve varlıklarını kasıtlı olarak uygun olmayan bir biçimde kullanması veya suiistimal ederek kendine haksız yarar sağlamasıdır.
İşletmelerde kayıplara neden olan hile eylemleri, güven ihlali ve gizleme şeklinde nitelendirilebilecek illegal bir eylemdir ve bu eylemler şiddet veya güç kullanımına bağlı olmayıp bireyler ve örgütler tarafından yapılabilmektedir.
Hilenin Yolsuzluktan farkı hile yapanın mutlaka kendi sahip olduğu yetki, statü veya mevkiyi kullanması gerekmemesidir. Örneğin şirketin deposunun nasıl çalıştığını çok iyi bilen bir ustabaşı sistemdeki boşluk aracılığıyla her gün malzeme kaçırıyor ve bunu dışarıda nakite çeviriyorsa kendi yetkilerini kullanmasa bile ortada bir hileli olumsuz davranış bulunmaktadır.
Türk Dil Kurumu’na göre hile; [vii]
- Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, ayak oyunu, alavere dalavere, desise, entrika.
- Çıkar sağlamak için bir şeye değersiz bir şey katma. Hile tanımlamak gerekirse tam anlamıyla kelime karşılığı anlatmak gerekirse; Türk Dil Kurumunun yolsuzlukla ilgili kelime anlamı yolsuz olma, mecaz anlamı yetkiyi kötüye kullanma olarak tanımlanmıştır.
240 nolu BDS’ de hile: Yönetim, üst yönetimden sorumlu olanlar, çalışanlar veya üçüncü taraflardan bir veya birden fazla kişinin, haksız veya yasalara aykırı bir menfaat elde etmek amacıyla yaptığı aldatma içeren kasıtlı eylemleridir.
240 nolu BDS de Hilenin önlenmesi ve tespit edilmesine ilişkin esas sorumluluk, yönetime ve üst yönetimden sorumlu olanlara aittir denilmektedir.Üst yönetimden sorumlu olanların gözetiminde yönetimin, hileye imkân veren fırsatları azaltarak hileyi önleme ve tespit ve cezalandırılma ihtimali sebebiyle kişileri hileye teşebbüsten caydırma konusunda güçlü bir tutum sergilemesi önemlidir.
Bu tutum, üst yönetimden sorumlu olanların aktif gözetimiyle güçlendirilecek bir dürüstlük ve etik davranış kültürü oluşturma taahhüdünü içerir.
Üst yönetimden sorumlu olanlar tarafından gerçekleştirilen gözetim faaliyetleri, kontrollerin işletme yönetimi tarafından ihlal edilebileceği veya finansal raporlama sürecine uygun olmayan şekilde müdahale edilebileceği hususlarının dikkate alınmasını kapsar.
İşletme yönetimi tarafından, analistlerin işletmenin performansı ve kârlılığıyla ilgili algılarını etkilemek amacıyla kazanç yönetimine başvurulması, bu tür müdahalelere örnek olarak gösterilebilir.
Muhasebe hilesi, çıkar sağlama amaçlı işletmenin kayıt ve belgelerinin bilinçli olarak tahrip edilmesidir.
Hile; işletme çalışan ve yöneticilerinin adil olmayan yasa dışı avantajlar elde etmek için, işletmenin varlık ve kaynaklarını kasıtlı olarak uygun olmayan bir biçimde kullanıp, haksız kazanç sağlamasıdır.
Hile; yapan kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından gizlice ve kasıtlı olarak yapılan, her türlü organizasyonda ve organizasyonun aşamasında ortaya çıkabilen, yapan kişilere doğrudan veya dolaylı fayda sağlamanın amaçlandığı, ortaya çıktığı durumlarda hileye maruz kalan kişi ve kurumların zarar gördüğü faaliyetlerden oluşmaktadır.
Muhasebe hileleri genel muhasebe teorisi açısından ele alındığında; işletme kayıt, belge ve hesaplarının belli bir çıkar sağlamak ve başkalarını aldatmak amacıyla gerçek durumu yansıtmayacak şekilde düzenlenmesi, tahrif edilmesi ve gizlenmesi olarak tanımlanabilir. Bilinçli olarak, daha çok belgeler üzerinde, yapılan hatalardır.
Hilelerin belgeler üzerinde ve bilinçli olarak yapılması nedeniyle muhasebe sistemi içinde kendiliğinden ortaya çıkması oldukça güçtür. Çünkü hileler; yapılan işlemleri gizlemek amacıyla bilinçli olarak yapılmaktadır ve ancak denetimlerle ortaya çıkarılabilmektedir.[viii]
Nejat Bozkurt genel olarak hilenin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamaktadır.
- Hileyi yapan kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından gizlice yapılmaktadır,
- Her türlü organizasyonda ve organizasyonun aşamasında ortaya çıkabilir,
- Hileyi yapan kişilere doğrudan veya dolaylı fayda sağlamayı amaçlamaktadır,
- Kasıt unsuru taşımaktadır,
- Hilenin ortaya çıktığı durumlarda hileye maruz kalan kişi ve
- Kurumlar/firmalar zarar görmektedir.
ACFE hileleri üç ana başlık altında toplamaktadır.
Bunlar;
1- Varlıkların kötüye kullanımı,
2- Finansal tablo hileleridir
3- Yolsuzluk
Hile türleri, hile ve hata kavramının farkları ve işletmelerde yolsuzluk çeşitleri, hile yapan kişilerin özellikleri başka yazılarımızın konusu olacaktır.
Abdullah ÇAVUŞ
Şirketlerde Yolsuzluk ve Hile Denetimleri Uzmanı
(E. MASAK UZMANI)
[ii] Terzi Serkan Muhasebe ve Finasnman Dergisi 2012/nisan hile ve usulsüzlüklerin tespitinde veri madenciliğinin kullanımını
[iii] Bozkurt N., (2009), İşletmelerin Kara Deliği Hile Çalışan Hileleri, Alfa Yayınları, İstanbul, s.60.
[iv] Balcı, A., (2008) Finansal Raporların Bağımsız Denetiminde Hile ve Usulsüzlüklerin Tespit Edilmesi SAS 99 Kapsamında İncelenmesi ve SPK Düzenlemesi ile Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, s.19.
[v] Güredin, E., (2010), Denetim ve Güvence Hizmetleri, 13.Baskı,Türkmen Kitabevi, İstanbul, s.134.
[vi] Elitaş, B.L., (2013), Muhasebe Manipülasyonu ve Muhasebe Bilgi Kalitesine Etkisi, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:40, (Nisan), İstanbul., s.47
[vii] Türk Dil Kurumu, http://www.tdk.gov.tr, 12 (Erişim Tarihi: 14 Kasım 2014)
[viii] Finansal Tabloların Bağımsız Denetiminde Hile Tespiti ve Görüş Bildirilmesi Bir Anonim Şirket Uygulaması İclal Köksal Yüksek Lisans Tezi
