Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
TÜRKİYE’DE KOOPERATİF SAYILARI VE ÖRGÜTLENME SORUNU
Abdullah ÇAVUŞ/Kooperatif Gönüllüsü
Gülcan Şimşek ÇAVUŞ/Anadolu Ahileri kadın Kooperatifleri Birliği Başkanı
Bilindiği üzere; Ticaret Bakanlığı tarafından tüm kooperatiflerin, kooperatifçilik hizmetlerine elektronik ortamda eriştiği ve merkezi veri tabanının yönetildiği KOOPBİS kurulmuştur.
Denetim, istatistik üretme, hizmetlerde otomasyonu arttırma, ülke kooperatifçiliğinin geliştirilmesi ve kooperatif ortaklarının haklarının korunması amacıyla kurulan KOOPBİS’te, kooperatiflerin ticaret sicili kayıtları, finansal tabloları, gayrimenkul durumları, yönetim kurulu ve denetçi raporları, genel kurul toplantı evrakı ve ortakların bilgileri kayıt altına alınmaktadır.
Bilindiği üzere, 21.10.2021 tarihli ve 7339 sayılı Kanun doğrultusunda 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’na eklenen Ek 5 inci madde ile düzenlenen “Kooperatif Bilgi Sistemi”nin (KOOPBİS) kurulumu tamamlanmış ve 1163 sayılı Kanun’un Geçici 8 inci maddesi uyarınca, kooperatif ve üst kuruluşlarının bilgilerinin KOOPBİS’e aktarımı süreci başlamıştı.
1163 sayılı Kanunun Geçici 8 inci maddesinde bu aktarım için öngörülen sürenin dolması üzerine aynı maddede Ticaret Bakanlığına tanınan yetki kullanılmış ve 26.10.2023 tarihinden itibaren altı aylık bir uzatım sağlanarak veri giriş ve aktarım sürecinin son tarihi 26.04.2024 olarak belirlenmişti.
1163 sayılı Kanun’un Geçici 8 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan “Buna rağmen geçiş sürecinin tamamlanamadığının tespit edilmesi halinde Ticaret Bakanlığınca birer yıl olmak üzere iki defa daha süre uzatımı yapılabilir” hükmü uyarınca veri giriş ve aktarım sürecinin son tarihi, Ticaret Bakanlığı Makamının 31.05.2024 tarihli Onayı ile 26.04.2024 tarihinden itibaren bir yıl uzatılmıştır.
An itibariyle KOOPBİS veri sistemine bilgi yükleme tarihi 26 Nisan 2025 tarihine kadar uzatılmıştır.
KOOPBİS veri sistemine kooperatiflerce yapılan veri girişlerinden hareketle oluşan kooperatif istatistikleri Ticaret bakanlığı tarafından KOPERATİF BÜLTENİ ile kamuoyu ile paylaşılmaktadır.
Ocak 2025 döneminde çıkarılan KOPERATİF BÜLTENİ’ne göre ülkemizdeki Kooperatif sayısı ve türlerine göre Kooperatif dağılımları konusunda bilgiler vermek amacıyla iş bu yazımız kaleme alınmış durumdadır.
I-BAKANLIKLARA GÖRE KOOPERATİF TÜRLERİ
Bilindiği üzere ülkemizde kooperatifler üç ayrı bakanlığa bağlı olarak kurulmakta ve faaliyette bulunmaktadır.
KOOPBİS verilerine göre; bu bakanlıklara bağlı kooperatif türlerinin sayıları aşağıdaki gibidir.
1-Ticaret Bakanlığı görev alanında 34 adet
2-Tarım ve Orman Bakanlığı görev alanında 5 adet
3-Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı görev alanında 5 adet
Olmak üzere toplam Ülkemizde 44 çeşit kooperatif bulunmaktadır.
Ocak bülteninde Bültende yer alan kooperatif ortaklarına ilişkin istatistiki bilgiler 31.12.2024 tarihi itibariyle Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS)’den alınmıştır.
Bununla birlikte KOOPBİS’e veri girişleri 26 Nisan 2025 tarihine kadar devam edeceğinden, kooperatiflere ve ortaklara ilişkin bilgiler nihai verileri oluşturmamaktadır.
II-TÜRKİYEDE KOOPERATİF SAYISI
KOOPBİS verilerine göre Ülkemizde faal ve faal olmayan kooperatif sayıları aşağıdaki gibidir.
1- Kooperatif sayısı: 48.938 Adet
2- Birlik sayısı: 325 adet
3- Merkez Birliği sayısı: 14 adet
4-Türkiye Milli Kooperatifler Birliği 1 adet
Mevcut durumda Kooperatif Bilgi Sistemine (KOOPBİS) kayıtlı ortak sayısı 4.500.806’dır.
1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun Geçici 8 inci maddesi kapsamında kooperatiflerin sisteme veri girişleri 26/04/2025 tarihine kadar devam etmektedir.
Dolayısıyla bu sayıların dahada artacağı düşünülmektedir.
III- TİCARET BAKANLIĞINA BAAĞLI KOOPERATİF VE BİRLİK SAYILARI
1- Kooperatif ve Birlik Sayıları
Ticaret Bakanlığı görev alanındaki faal ve faal olmayan kooperatiflerin sayıları aşağıdaki gibidir.
- Kooperatif sayısı 11.542,
- Kooperatif Birlik sayısı 91,
- Kooperatif Merkez Birlik sayısı 3,
- Kooperatif Milli Birlik sayısı 1,
- Birliklere ortak kooperatif sayısı 1.727,
- Kooperatif ortak sayısı 1.844.718,
Olduğu görülmekte olup, kooperatiflerin birliklere ortak olma oranı % 14,9 olarak gerçekleşmiştir.
2- Kooperatiflerin Türlerine göre Ayrımı
Ticaret Bakanlığı görev alanındaki kooperatiflerin türlerine göre sıraladığımızda en çok kurulan kooperatif türlerinin sayıları aşağıdaki gibidir.
- Taşıma Kooperatifleri 5.177 adet
- Kadın Girişimi Üretim Ve İşletme Kooperatifleri 1.211 adet
- Esnaf Ve Sanatkârlar Kredi Ve Kefalet Kooperatifleri 982 adet
- Gayrimenkul İşletme Kooperatifleri 927adet
- İşletme Kooperatifleri 728 adet
3-Ticaret Bakanlığına Bağlı Tüm Kooperatifler
- Bilimsel Araştırma Ve Geliştirme Kooperatifi 16
- Deniz Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi 26
- Deniz Yolcu Taşıma Kooperatifi 68
- Deniz Yük Taşıma Kooperatifi 1
- Eğitim Kooperatifi 59
- Elektrik Enerjisi Üretim Ve Tüketim Kooperatifi 5
- Esnaf Ve Sanatkârlar Kredi Ve Kefalet Kooperatifi 982
- Fikri Mülkiyet Hakları Ve Proje Danışmanlığı Kooperatifi 8
- Gayrimenkul İşletme Kooperatifi 927
- Hamallar Taşıma Kooperatifi 2
- Hizmet Kooperatifi 119
- İşletme Kooperatifi 728
- Kadın Girişimi Üretim Ve İşletme Kooperatifi 1.211
- Kalkınma Kooperatifi 33
- Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifi 1.270
- Karayolu Yük Taşıma Kooperatifi 407
- Küçük Sanat Kooperatifi 53
- Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi 3.337
- Pazarcılar İşletme Kooperatifi 5
- Sağlık Hizmetleri Kooperatifi 1
- Sigorta Kooperatifi 4
- Site İşletme Kooperatifi 115
- Tarım Satış Kooperatifi 325
- Taşıma Ve İşletme Kooperatifi 66
- Tedarik Ve Dağıtım Kooperatifi 2
- Tedarik Ve Kefalet Kooperatifi 1
- Temin Ve Tevzi Kooperatifi 126
- Turizm Geliştirme Kooperatifi 548
- Tüketim Kooperatifi 676
- Üretim Ve Pazarlama Kooperatifi 353
- Yardımlaşma Kooperatifi 12
- Yaş Sebze Ve Meyve Pazarlama Kooperatifi 22
- Yayıncılık Kooperatifi 10
- Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifi 24
TOPLAM 11.542 adet Kooperatif
4-İllere Göre Kooperatif Sayıları
Ülkemizde en çok kooperatif bulunan İl sayıları aşağıdaki gibidir.
- Ankara : 704
- İzmir : 647
- İstanbul : 501
- Muğla : 380
- Bursa : 345
Ülkemizde en az kooperatif bulunan İl sayıları aşağıdaki gibidir.
- Kilis : 16
- Bayburt : 17
- Ardahan : 19
- Bartın : 20
- Aksaray : 23
IV- ÜLKEMİZDEKİ KOOPERATİF ÜST KURULUŞLARI
KOOPBİS verilerine göre ülkemizde 11 adet merkez birliği 3 adet merkez birliğine dahil olmayan bağımsız birlik ve bunların hepsinin üyesi olduğu TÜRKİYE MİLLİ KOOPERATİFLER BİRLİĞİ kurulmuş durumdadır.
1- Ülkemizde kurulan merkez birlikleri aşağıdaki gibidir.
- Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez
- Birliği (TESKOMB)
- Türkiye Kent Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT)
- Tüm Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği
- Türkiye Ormancılık Kooperatifleri Merkez Birliği (OR-KOOP)
- Türkiye S.S. Yapı Kooperatifleri Merkez Birliği (TÜRKKENT)
- Köy Kalkınma ve Diğer Tarımsal Amaçlı Kooperatif Birlikleri Merkez Birliği (Köy-Koop)
- Tüm Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifleri Merkez Birliği
- Su Ürünleri Kooperatifi Merkez Birliği (Sür-Koop)
- Türkiye Sulama Kooperatifleri Merkez Birliği (Tüs-Koopbir)
- Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri Merkez Birliği
- Tarım Kooperatifleri Merkez Birliği (Tarım-Koop)
2-Merkez Birliğine dahil Olmayan Bağımsız Birlikler aşağıdaki gibidir.
- Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik)
- Tüm Eczacılar Üretim, Temin, Dağıtım Kooperatifleri Birliği
- 100 yıl Yapı Kooperatifleri Birliği
3-Ticaret Bakanlığına Bağlı Merkez Birlikleri
Ticaret Bakanlığına görev alanında bulunan kooperatiflerin kurduğu merkez birlikleri ve ortağı üst birlik sayıları aşağıdaki gibidir
- Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Merkez Birliği: 32 adet kooperatif birliği
- Tüketim Kooperatifleri Merkez Birliği: 18 adet kooperatif birliği
- Taşıyıcılar Kooperatifleri Merkez Birliği 4 adet kooperatif birliği
Ticaret Bakanlığına bağlı kooperatif sayıları yukarıda verilmiş bulunmaktadır.
Buna göre Ticaret Bakanlığına bağlı kooperatif türü 34 adet olmasına rağmen bunlardan sadece 3 kooperatif türünün MERKEZ BİRLİĞİ kurmuş olduğu görülmektedir.
Bilindiği üzere 7adet kooperatif üst birliği bir araya gelerek merkez birliği kurabilmektedir.
Teorik olarak sayısı 49 un üzerinde olan kooperatif türleri bir araya gelerek 7 adet kooperatif birliği ve bunlardan oluşan merkez birlikleri kurma imkanlarına sahiptirler.
Bu veriden hareketle Merkez Birliği Kurabilecek kooperatif türleri aşağıdaki gibidir.
- Eğitim Kooperatifi 59
- Gayrimenkul İşletme Kooperatifi 927
- Hizmet Kooperatifi 119
- İşletme Kooperatifi 728
- Kadın Girişimi Üretim Ve İşletme Kooperatifi 1.211
- Küçük Sanat Kooperatifi 53
- Site İşletme Kooperatifi 115
- Tarım Satış Kooperatifi 325
- Temin Ve Tevzi Kooperatifi 126
- Turizm Geliştirme Kooperatifi 548
- Üretim Ve Pazarlama Kooperatifi 353
V- KOOPERATİFLERDE ÜST ÖRGÜTLENME SORUNU
Ülkemizde kurulmuş olan kooperatiflerin Üst Birlik Kurma veya kurulmuş olan Üst Birliklere ortak olma oranı son derece düşüktür.
Ticaret Bakanlığımıza bağlı olarak faaliyet gösteren 34 farklı türde toplam 11.542 adet Kooperatif kurulmuş bulunmaktadır.
Bu kooperatiflerin kurudukları birlik sayısı ise 91 sayısında kalmıştır.
Öte yandan Ticaret Bakanlığına bağlı 34 kooperatif türünden sadece 3 türdeki kooperatiflerin Merkez Birlikleri Kurabildikleri görülmektedir.
Ticaret Bakanlığına bağlı olarak Merkez Birliği Kurabilecek kooperatif sayısı yukarıdaki bölümde açıklandığı üzere 11 adettir.
Bunların başında kurlummuş kooperatif sayısı 1.211 olan, kurulmuş üst birlik sayısı da 10 sayısına ulaşan Kadın Girişimi Üretim Ve İşletme Kooperatifleri gelmektedir.
Son olarak Ülke genelinde toplam 48.938 kooperatif olmasına rağmen kurulabilen üst birlik sayısı sadece 325 te kalmıştır.
Öte yandan Türkiye Milli Kooperatifler Birliğine ise sadece 11 adet merkez birliği ortaktır.
Güçlü örgütlenmeler kurulmasını sağlamak ve Üst Birlik Ortağı olmak için kooperatiflerin teşvik edilmesi gerekmektedir.
Keza birliklerinde merkez birlikleri kurmaları teşvik edilmelidir.
Mevcut durumda Üst Birlik ortağı olan kooperatiflerin genel kurullarını 2 yılda bir yapabilme teşviği dışında özendirici bir durum yoktur.
Ticaret Bakanlığının Kooperatif Birlikleri ve Kooperatif Merkez Birlikleri kurulmasını teşvik edecek özendirici tedbirler alması elzem bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
2025 yılının Uluslararası Kooperatifler Yılı olarak ilan edilmesi ülkemizde de yüz yıllık bir maziye sahip olan kooperatifçilik kültürünün gelecek nesillere aktarılması, karşılıklı yardım, dayanışma ve demokrasi temelli kooperatif yapılanmalarına ilişkin farkındalığın artırılması için kaçırılmayacak bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
Nitekim 2025 yılının mottosu buradan hareketle “ KOOPERATİFLER DAHA İYİ BİR DÜNYA KURAR” olarak tespit edilmiştir.
2025 Dünya Uluslararası Kooperatifler yılında kooperatifçiliğin teşvik edilmesi ülkemizin geleceği adına olmazsa olmaz bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
KAYNAK
Esnaf Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü KOOPERATİF BÜLTENİ OACAK/2025
