Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFLERİNİN KURULUŞ İŞLEMLERİ (02.04.2025)
Abdullah ÇAVUŞ/Bağımsız Denetçi
Gülcan Şimşek ÇAVUŞ/Bağımsız Denetçi
Ülkemizde kooperatifler 3 ayrı bakanlığa bağlı olarak kurulmakta ve faaliyet göstermektedir.
1-Ticaret Bakanlığına bağlı kooperatifler
2-Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı kooperatifler
3- Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı Kooperatifler
Kooperatifler ile ilgili temel kanun 1163 sayılı Kooperatifler Kanunudur.
Esas itibariyle kooperatif kuruluşu başta olmak üzere uygulamaya ilişkin temel düzenlemeler 1163 sayılı kanun ile yapılmıştır.
Bununla birlikte özel nitelikli olarak 4572 sayılı Tarım satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanun çıkarılmıştır. Bu kanun ile spesifik olarak Tarım satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında özel düzenlemeler yapılmıştır.
Öte yandan Tarım Kredi Kooperatifleri ile ilgili olarak ta 1581 sayılı kanun ile özel düzenlemeler yapılmıştır.
Kooperatifler ile ilgili genel düzenleyici kanun 1163 sayılı kooperatifler kanunu olmasına rağmen bağlı oldukları 3 ayrı bakanlık tarafından kuruluş süreçlerinde bazı farklı uygulamalar yapıldığı görülmektedir.
Önceki yazılarımızda Ticaret Bakanlığına bağlı kooperatiflerin kuruluş işlemleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı Küçük Sanayi Sitesi Kooperatiflerinin kuruluş işlemleri hakkında bilgiler vermişti.
İş bu yazımızda ise Tarım Orman Bakanlığına bağlı TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFLERİN kuruluş işlemlerine yer verilmektedir.
Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı tarımsal amaçlı kooperatifler aşağıdaki gibidir.
1- Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2- Sulama Kooperatifi
3- Su Ürünleri Kooperatifi
4- Pancar Ekicileri Kooperatifi’dir.
Bununla birlikte TARIM SATIŞ KOOPERATİFİ olan aşağıdaki kooperatifler Ticaret Bakanlığına bağlı olarak kurulmakta ve faaliyet göstermektedirler.
1-Tarım Satış Kooperatifleri
2-Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri
3-Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
4-Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri
Kooperatiflerden sorumlu birden fazla bakanlığın olması ile kooperatiflerde yetki karmaşası meydana geldiği düşünülmektedir. Dolayısıyla, kooperatif ana sözleşmelerinde, uygulamada ve denetimlerde farklılık olmaktadır.
Bu bağlamda kooperatiflerden sorumlu tek bir bakanlığın faaliyet göstermesi ile bu karmaşanın çözülebileceği önerilmektedir
Tarımsal kalkınma, sulama ve su ürünleri kooperatiflerinin kuruluş işlemleri Bakanlık Makamının 08.04.2004 tarihli ve 246 sayılı onayı ile yürürlüğe giren Tarımsal Amaçlı Kooperatif Kuruluş İşlem Ve Görev Talimatı Gereği, Bakanlık İl Müdürlüklerince yürütülmektedir.
TARIMSAL AMAÇLI BU KOOPERATİFLER; amacı ve çalışma konularında yer alan faaliyetleri gerçekleştirmek üzere köy, belde ve ilçe merkezi gibi kırsal alan özelliğini taşıyan yerleşim birimlerinde kurulabilmektedir.
Kooperatiflerin kuruluş işlemleri genel olarak aynı işlemlerin yapılmasını gerektirdiğinden, örnek olarak Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin kuruluş işlemi özetle aşağıda belirtilmiştir.
I- TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFLERİ KURULUŞ AŞAMALARI
1.Kurucu Heyet Teşkili
Kooperatifler kanununda kuruluş için 7 kişi yeterli olmasına rağmen tarımsal kalkınma kooperatiflerinin kuruluşu için 21 kişi gerekmektedir.
Bu 21 kişi kurulacak olan Tarımsal Kalkınma Kooperatifinin bulunduğu bölgede ikamet etmek zorundadır.
Keza kurucu 21 kişinin kooperatifin kurulacağı ilçedeki Tarım ve Orman Bakanlığı İlçe Müdürlüğü Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) üye olması zorunludur.
a- Çiftçi kayıt Sistemi nedir?
Çiftçi belgesi, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından ülkedeki tüm çiftçileri kayıt altına almak için verilen resmi bir belgedir.
Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıt olan çiftçiler bu belge ile devlet tarafından verilen destek ve hibelerden yararlanabilirler.
Çiftçi Kayıt Belgesi almak için iki şekilde başvuru yapılabilir.
Başvuru yollarından ilki e-Devlet sistemi üzerinden kullanıcı adı ve şifreniz ile giriş yaparak başvuru formu doldurmak, ikinci yol ise internetten Çiftçi Kayıt Sistemi Başvuru Formu doldurarak İlçe Tarım Müdürlüklerine elden teslim etmek şeklindedir.
ÇKS’ye ilk kez kayıt olanlardan istenen belgeler aşağıdaki gibidir.
- Çiftçi kayıt formu
- Tüzel kişilerden ticaret sicil gazetesi imza sirküleri ve yetki belgesi
- C. kimlik numarasını gösterir bir şekilde nüfus cüzdanı fotokopisi
- Çiftçi belgesi örneği
- Tarla, bağ, bahçe vasıflı mülk ya da kira tapusu fotokopisi
- Ekili alanların muhtar tarafından onaylı formu (C formu)
- Tarım yapılan alan kira ise kira kontratı
- Var ise başvuru sahibinin vergi numarasını gösteren belge
- Kendi arazisi üzerinde tarım yapıyorsa kişinin kimlik fotokopisi, başkasının arazisi ise arsa sahibinin kimlik fotokopisi
- Kullanılan arazi her kimin üzerine ise o araziye ait tapu kadastrodan alınacak tapu kayıt örneği
- Döner sermaye yardım belgesi
- Taahhütname
- b- Çiftçi Belgesi Ne İşe Yarar?
- Aşağıdaki durumlar için çiftçi kayıt belgesi çıkarılması gerekir:
- Tarımsal Kalkınma Kooperatifi Kurucusu ve Ortağı olmak için
- Ekim ve hayvancılık ile uğraşan kimselerin devletin çiftçi projeleri kapsamında vermiş olduğu hibelerden yararlanması için,
- Tarım kredi kooperatifleri ve Ziraat Bankasının sunduğu düşük faizli krediler ile hayvan alımından yararlanmak için,
- BAĞ-KUR üzerinden emekli olmak için,
- Bankalardan çiftçiye özel sunulan kredilerden yararlanmak için,
- Bankalardan çiftçilere özel sunulan kredi kartı almak için,
- Üretilen tarım ürünlerinin nakliyesi için gereken “Müstahsil yol belgesi” almak için ÇKS belgesi gerekir.
2- Kooperatif Kuruluş Talebi İçin Dilekçe Verilmesi
Müteşebbis heyette yer alanların imzasını taşıyan ve tarımsal kalkınma kooperatifi kurma talebini belirten dilekçe (ve ekinde kuruculara ait ikametgah belgesinin aslı/onaylı örneği, nüfus cüzdanının onaylı fotokopisi/ nüfus cüzdanı örneği ve diğer belgeler) Tarım ve Orman Bakanlığı İl Müdürlüğüne intikal ettirilir.
3-İl Müdürlüğünce Kuruluş Etüt Raporu Hazırlanması
Bakanlık İl Müdürlüğü’nce teşkil ettirilen etüt komisyonu tarafından kooperatifin kurulacağı yerleşim birimi/birimlerinin doğal kaynak ve tarımsal potansiyeli, coğrafi, sosyo-ekonomik durumuna ilişkin mahallinde yapılan tetkik ve değerlendirmeler ile Destekleme Şube Müdürlüğü’nün kooperatifin kurulup kurulmayacağı hususundaki görüş ve tekliflerini (müspet/menfi) içeren “KURULUŞ ETÜT RAPORU” düzenlenir.
Bakanlık İl Müdürlüğünün, kuruluş etüt raporunu müspet bularak, kooperatifin kuruluşunu uygun görmesi halinde, KOOPERATİFİN KURULUŞUNA ÖN İZNİ VERİLDİĞİNİ belirten “ KURULUŞ ETÜT TEBLİGATI ” ile kuruluş işlemlerine esas olan anasözleşmeler ( 6 adet ) İlçe Müdürlüğüne gönderilir.
4-Anasözleşme Hazırlanması
Bakanlık Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri için TİP ANASÖZLEŞME hazırlamıştır.
Anasözleşmeler doldurulmadan önce, kurucu heyette yer alan kurucu ortaklar, kooperatif kuruluş işleminin tescil ve ilanı ile kuruluş genel kurulu toplantısına kadar görev yapmak üzere”Geçici Yönetim Kurulu” üyelerini belirler.
Bu üyelerin ve sonradan seçilecek yönetici ve denetçilerin 3. dereceye kadar (bu derece dahil) akraba olmamaları gerekir.
Anasözleşmelerin kurucu heyet tarafından doldurulması için boş bırakılan yerler etüt raporundaki bilgileri teyit edecek şekilde ve usulüne uygun doldurulur ve noter huzurunda imza edilir.
Her bir kurucu ortak tarafından taahhüt edilen sermayenin (en az ¼’ü olmak üzere) peşin ödenen ortaklık paylarından oluşan kuruluş sermayesi, Geçici Yönetim Kurulunca emanete alınarak, bu husus bir tutanakla beyan edilir.
Mevcut anasözleşmelere göre bir kurucu/ortak kooperatife girerken en az “100”pay taahhüt etmek zorundadır. Bir ortaklık payının değeri “1.-TL’dir.” Buna göre; bir kurucu ortak tarafından en az “100.- TL.” taahhüt edilmesi ve bunun ¼’ü olan “25.-TL’nin” peşin ödenmesi gerekir.
5-Sözleşme Tasdiki
Önceki zamanlarda; Kooperatif ana sözleşmeleri daha önce Noterler tarafından tasdik edilmekteydi. Yapılan düzenleme ile noter tasdik zorunluluğu kaldırılmıştır.
Kurucu ortaklar tarafından Ticaret Bakanlığı MERSİS (Merkezi Sicil Kayıt Sistemi) üzerinden doldurulacak TİP ANASÖZLEŞME Tarım ve Orman İl Müdürlüğünce kontrol edilir.
Kanun ve yönetmenliklere uygun düzenlendiği anlaşılan Kooperatif anasözleşmesi örneği ve etüt raporuyla beraber kuruluş izni almak üzere Valilik Makamına gönderilir.
Tarım ve Orman İl Müdürlüğünce ana sözleşme mevzuata uygunlu açısından incelenir ve incelendikten sonra KURULUŞ İZNİ verilir.
6-Tesçil ve İlan
Bakanlık İl Müdürlüğünün onayı ile kooperatife “kuruluş izni” verildikten sonra “Kuruluş Tebligatı ” ile kuruluş şerhini taşıyan onaylı anasözleşmeler kurucu heyete intikal ettirilmek üzere İlçe Müdürlüğüne gönderilir.
1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 3’üncü ve 7’inci maddeleri gereğince, Kooperatif Geçici Yönetim kurulunca tescil ve ilan ettirilir.
Buna göre; kooperatif merkezinin bulunduğu yerdeki Ticaret Sicili Memurluğuna en geç (1) ay içerisinde müracaat edilerek kooperatifin tescili talep edilir.
Tescil işlemi ile kooperatifin Ticaret Sicil Memurluğuna sicil kaydı yaptırılarak anasözleşmelere tescil şerhi verilir.
Aynı gün Mahalli Vergi Dairesinden vergi numarası alınır. Aynı Kanunun 3’üncü maddesinde belirtilen hususların ilanı için ilan beyannamesi tanzim edilir.
Kooperatifin kuruluşuna ait sicil ilan beyannamesinde belirtilen hususların Ankara’da yayımlanan Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilmesiyle kooperatifin kuruluşu tamamlanarak tüzel kişilik kazanmış olur.
Kooperatifin kuruluş tescil ve ilanını içeren belgeler Bakanlık İl Müdürlüğü’ne intikal ettirildiğinde, Geçici Yönetim Kurulunca emanete alınan kuruluş sermayesinin kooperatif adına bankada açılacak hesaba yatırılması için talimat verilir.
7-Teçil Sonrası Yapılacaklar
Kuruluş ilanının Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde yayımlanmasını takip eden (1) ay içinde “Kuruluş Genel Kurul Toplantısı” yapılır. Kooperatifin asli Yönetim ve Denetim Kurulu üyeleri seçilir.
Daha sonra Mahalli Ticaret Sicil Memurluğunun tescil şerhini taşıyan 1 adet tescilli anasözleşme ve kooperatif kuruluş ilanının yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nüshası ile kuruluş genel kurul toplantısının yapıldığına dair kuruluş genel kurul toplantısı bilgi formu tanzim edilerek Bakanlığımıza gönderilmeden önce, yeni kurulan kooperatifin kuruluş bilgileri ve Kuruluş Genel Kurul Toplantısına ait bilgilerin “ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİ KAYIT SİSTEMİ’NE ” girilmesi gerekmektedir.
Ayrıca, 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu, Yetki Devrine ilişkin Bakanlık Makamının 08.04.2004 tarih ve 246 sayı ile yürürlüğe giren Tarımsal Amaçlı Kooperatiflerin Kuruluş İşlem ve Görev Talimatı ve Bakanlık Genelgelerine uygun olarak kooperatiflerin kuruluş işlemleri ile ilgili belgelerin kontrolleri Bakanlık İl Müdürlüğünce yapılır. Kuruluş işlemlerinde noksanlıklar varsa giderilir ve Bakanlık İl Müdürlüğünde oluşturulan arşivlerde kooperatif dosyalarında muhafaza edilir.
II-TİCARET BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLER İLE TARIM VE ORMAN BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLERİN KURULUŞ İŞLEMLERİNDEKİ FARKLILIKLAR
Ticaret Bakanlığına Bağlı Kooperatifler ile Tarım ve Orman Bakanlığına Bağlı olarak kurulacak olan kooperatiflerin kuruluş işlemlerinde bazı temel farklılıklar bulunmaktadır.
1-Ticaret Bakanlığına bağlı Kooperatifler 7 kişi ile kurulmakta iken Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı TARIMSAL KALKINMA Kooperatifleri 21 kişi ile kurulmaktadır.
2-Tarım ve Orman Bakanlığına Bağlı olarak Kurulacak olan kooperatiflerin kurucularının ÇİFTCİ KAYIT SİSTEMİNE KAYITLI çiftçiler olması zorunludur.
Ticaret Bakanlığına bağlı kurulacak olan Tarım Satış Kooperatiflerinde böyle bir zorunluluk yoktur.
3-Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı olarak kurulacak kooperatiflerin kurucu ve ortakları kuruldukları bölgede ikamet etmek zorunda iken Ticaret bakanlığına bağlı olarak kurulacak olan Tarım satış Kooperatiflerinde bu şart yoktur.
4-Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı olarak kurulacak olan kooperatiflerde il müdürlüklerince “KURULUŞ ETÜT RAPORU” düzenlenmesi zorunludur.
Ticaret bakanlığına bağlı olarak kurulacak olan Tarım satış Kooperatiflerinde bu şart yoktur.
5- Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı olarak kurulacak olan KOOPBİS’e ilave olarak kooperatifler “ÜRETİCİ ÖRGÜTLERİ KAYIT SİSTEMİ’NE ” kayıt edilmektedir.
Ticaret Bakanlığına Bağlı olan Kooperatifler ise KOOPBİS (KOOPERATİF BİLGİ SİSTEMİNE) kayıt olmaktadırlar.
