Anasayfa / Hile ve Suistimal Denetimi / ŞİRKETLERDE BAŞLICA HİLE ÇEŞİTLERİ/Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi (07.10.2019)

ŞİRKETLERDE BAŞLICA HİLE ÇEŞİTLERİ/Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi (07.10.2019)

ŞİRKETLERDE BAŞLICA HİLE ÇEŞİTLERİ

Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi

Hile genel bir terimdir ve çeşitli anlamları içerir. Hilenin genel içeriğinde sürpriz, dalavere, üçkağıtçılık, kurnazlık, açıkgözlülük, dürüst olmama gibi yollarla birinin aldatılması yatar.

Hile, sahtekarlık, yolsuzluk ve usulsüzlük gibi düzensizlikler, kasıtlı olarak yapılan yanlışlıklardır. Bunlar işletme personeli, yönetimden sorumlu kişiler ya, ortaklar, müşteriler ya da üçüncü kişilerin bilinçli olarak menfaat sağlamak amacıyla aldatma içeren davranışlarda bulunmasıdır.

Şirketlerde Hile;[i] muhasebe verilerinin manipülasyonu ve varlıkların çalınması şeklinde gerçekleşebileceği gibi işletmeye ait önemli verilerin kişisel bir menfaat sağlamak amacıyla işletme dışına çıkartılması şeklinde de gerçekleşebilir.

Şirket Hileleri;

a- Çalışanlar

b- Yönetim-Ortaklar

c- Üst yönetimden sorumlu olanlar,

d- Müşteriler

e-Üçüncü taraflardan

Bir veya birden fazla kişinin, haksız veya yasalara aykırı bir menfaat elde etmek amacıyla yaptığı aldatma içeren kasıtlı eylemleridir.

I- ÇALIŞAN HİLESİ NE DEMEKTİR:

Çalışanların yaptıkları meslekle ilgili hile şu şekilde tanımlanabilir: birisinin bulunduğu konumu veya organizasyonun varlıklarını bilerek kendi çıkarları doğrultusunda kullanması mesleki suiistimal veya çalışan hilesidir.

Bu genel bir tanımlama olup çalışanlar, yöneticiler ve üst düzey yöneticilerin yapacağı tüm yolsuzluk ve hileleri kapsamaktadır. Bu hile türü şirket varlıklarına el koymak gibi basit şekilde de olabilir veya mali tablo hileleri kadar karışık de olabilir.

1- Tüm çalışan hilelerin 4 ortak noktası bulunmaktadır: 

  1. Gizli olarak yapılır
  2. Suçlunun şirket görevlerinin kapsamını aşar
  3. Suçluya direk veya dolayısıyla menfaat sağlar
  4. Yapılan hilenin şirkete bir maliyeti vardır.

İşletme çalışanları tarafından yapılan hile veya suiistimal neredeyse tüm işletmeleri etkilemektedir. Çalışanların işletmelerde yaptıkları çok çeşitli hileler bulunmakta ve çoğu zaman işletmenin iç kontrollerini aşmak için çalışanlar, sahte belgeler kullanmaktadırlar.

Bu yüzden belki de çalışan hilelerinin önlenmesinde muhasebeciler en önemli pozisyonda bulunmaktadırlar, çünkü operasyonların ve işlemlerin nasıl yürüdüğüne en hakim olan kişiler onlardır.

2- Başlıca Çalışan Hileleri Nelerdir?

Çok sayıda ve çeşitli çalışan hilesi bulunmakla birlikte, yapılan başlıca çalışan hileleri aşağıdaki gibidir.

a- Zimmete geçirme:

Çalışanın işletmenin veya bir kişinin sahibi olduğu para, eşya, sabit kıymet gibi şeyleri kendi çıkarları için kullanmak üzere çalmasıdır.

b- Kayıt sonrası hırsızlık:

Çalışanın, işletmenin kasasından değişik yollarla, kayıtlara alınmış parayı çalmasıdır.

c- Kayıt öncesi hırsızlık:

Çalışanın, işletmenin parasını henüz kayıtlara geçmeden çalmasıdır.

d- Çekleri nakitle değiştirmek:

Çalışan çaldığı paralara karşılık, sürpriz denetimlerden korunmak için kasaya aynı tutarda kişisel çekini bırakabilir.

e- Hayali alıcılar:

Bu hile türünde çalışan yaptığı hayali satışlara karşılık aynı tutarda daha sonra kayıtlardan çıkaracağı hayali alıcılara kayıt girer.

f- Stokların çalınması:

Çalışanlar kendi şahsi kullanımları ya da daha sonra satmak için işletme stoklarını çalarlar.

g- Hayali giderler:

Çalışanların işletme ile ilgili yaptıkları harcamaları fazla göstermeleri ya da sahte belgelerle hayali giderler oluşturmalarıdır.

h-Rüşvet:

Çalışanların aldıkları rüşvet karşılığında alıcılara ve satıcılara çeşitli  menfaatler sağlanmasıdır. (fazla ıskonto, ihalelerde öncelik gibi)

II- YÖNETİM HİLELERİ  

İşletmeye yarar sağlamak için hile yapmak genellikle üst düzey yöneticilerin gerçekleştirebileceği bir eylemdir. Çünkü bu tür hilelerde genellikle işletme çalışanları değil, işletme ilgililerinin kandırılması amaçlanmaktadır. Varlıkların yanlış beyan edilmesi genellikle en sık rastlanan hile türlerindendir.

Bu tür hilelere araştırılan tüm olayların %90‘nın da rastlanmıştır. Diğer taraftan mali tablo hileleri en az rastlanan hile türü arasında olmakla beraber bu hile çeşidi yapıldığı durumda büyük bir etkiye sahip olmaktadır.

ACFE‘nin 2006 yılı raporuna göre mali tablo hilelerindeki ortalama kayıp 2 milyon dolardı. Bu varlık hilelerinden 13 defa, yolsuzluklarla ilgili hilelerden 4 defa daha çoktur.[ii]

1- Yönetimin hileli mali tablo hazırlamaya iten faktörlere ilişkin bazı örnekler aşağıdaki gibidir.[iii]

Yönetimin işletme sonuçları, mali durum veya nakit akışı için aşırı derecede iddialı hedefleri başarmasına bağlı olan ikramiye veya diğer teşvikler şeklindeki vaatlerinin bulunması Yönetimin, görülmedik bir şekilde iddialı muhasebe uygulamaları vasıtasıyla şirketin, hisse senedi fiyatı veya kazanç trendinin artırılmasına ilişkin hedefleri Yönetimin analistler, alacaklılar ve diğer üçüncü taraflar nezdinde aşırı derecede iddialı veya aleni biçimde gerçeğe uygun olmadığı görünen tahminlerin başarılacağına dair taahhütte bulunması  Yönetimin vergi-kaygısı taşıyan sebeplerle beyan edilmiş kazançlarını asgariye indirmek üzere uygun olmayan araçlara başvurması.

2-  Yönetim Hilelerinin Belirtileri:

Yönetim hilelerinin belirtilerini 4 ana grupta toplayabiliriz:

a-Faaliyetle ilgili anormallikler

b-Yöneticilerin özellikleri ile ilgili anormallikler

c-Örgütsel yapı anormallikleri

d-Üçüncü kişilerle olan ilişkilerdeki düzensizlikler

Toplumu oluşturan kişi ve kuruluşlar işletmelerle farklı nedenlerle yakından ilgilenmektedirler. İşletme ilgilileri‖ adını verebileceğimiz çeşitli çıkar grupları kendi yararları doğrultusunda, işletme ile ilgili olarak çeşitli kararlar almak durumundadırlar. Bu nedenle karar alabilmek için işletmelerden güvenilir bilgi elde edilmesi gerekmektedir.[iv]

Bununla birlikte, yöneticiler hile yaptıklarında kasıtlı olarak bu sistem ve politikaların çalışmasına engel olmaktadırlar. İnsanlar kasıtlı olarak gerçekleştirdikleri eylemi örtbas etmek için kullanılmakta olan sistemi tuzağa düşürmektedirler.  Sistem yapılan hatalara ışık tutabilir fakat hileleri ortaya çıkarmak için yeterli olamaz. İşletmeler çalışanlarını varlıklar, bilgiler ve müşterilerle görevlendirmektedirler. İş dünyasında işletmelerin insanlara güven duymadan ürün ve hizmetleri satışa sunabilmeleri ve para kazanmaları neredeyse mümkünsüzdür.

III- YATIRIM HİLELERİ    

Yatırım hileleri yönetim hileleriyle yakından alakalı bir hile türüdür.

Bu tür hilelerde, hileli ya da işe yaramaz yatırımlar bunun farkında olmayan yatırımcılara satılır.

1- Piramit Hilesi:

Ülkemizde saadet zinciri olarak da gündeme gelen bu hile türünde kişiler gruba dahil ettikleri her kişi başına belli bir kar almaktadırlar. Sonuç olarak dünya nüfusu sınırlı olduğundan dolayı zincir bir yerde kopmaktadır.

2- Borsa hilesi:

Kişilerin özellikle kolaylıkla manipüle edilebilecek şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmalarına ikna edilerek  şirketin AIDS ile ilgili bir ilaç geliştirdiği söylentisi yayarak hisse senetleri arttıktan sonra hilekarların ellerindeki hisseleri hemen satmaları şeklinde gerçekleşen bir yatırım hilesidir.

3- Uluslararası yatırım hilesi:

Büyük getiri vaadiyle başka ülkelerde yapılan yatırımlardır.

4- Ponzi hilesi:

Charles Ponzi yatırım hilelerinin babası olarak bilinmektedir. Bir İtalyan göçmeni olan Charles Ponzi Amerika‘ya göç ettikten sonra, hile terminolojisine de Ponzi Hilesi‖ olarak geçmiş olan hile olayını gerçekleştirmiştir.

Hilekârlar ilk başta yatırımcılara söz verdikleri yüksek getirileri öderler ve bu ödemeyi görenler daha fazla para yatırmaya başlarlar, çevrelerindeki insanlara söylerler ve onlar da para yatırırlar. Ne zamanki yatırılan para miktarı hilekârın istediği seviyeye gelir, hilekar paraları alıp ortadan kaybolur.

Charles Ponzi‘nin bu yatırım hilesinde kullandığı yatırım aracı, o zamanlarda ABD‘de ve diğer ülkelerde posta kuponlarının farklı fiyatlardan satılıyor olmasından dolayı, pulun ucuz olduğu ülkelerden posta kuponu alıp pahalı olduğu ülkelerde satacağını ileri sürerek aslında bir arbitraj karı elde edeceğini ileri sürmesiydi. Ponzi 90 günlük gibi kısa sürede %40 getiri elde edeceğini söylüyordu ki o zamanlarda banka mevduatının getirisi sadece %5‘ti.

5- Değerli eşya hileleri:

Kişileri değerli oldukları iddia edilen eşyalarla yatırım yapmaları konusunda kandırarak gerçekleşen bir yatırım hilesi türüdür.  Sahte altın saat, pırlanta vs.

IV-  SATIŞ HİLELERİ  

Satış hileleri savunma ve diğer kamu ihalelerinde büyük satıcılar tarafından önemli oranlarda yüksek fiyat vermeleri nedeniyle yıllarca haberlere konu olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri‘nde oldukça yaygın olan satış hileleri, temel olarak iki türlü olmaktadır:

1- Tek başına hareket eden satıcılar tarafından yapılan hileler

2- Alıcılar ve satıcılar arasında yapılan gizli anlaşmalar yoluyla yapılan hileler.

Satış hilesi, genellikle, satın alınan ürünlere yüksek fiyat verilmesi, ikinci kalite malların sevk edilmesi ya da ödeme yapılmasına rağmen malların sevk edilmemesi şeklinde olmaktadır.

V-  MÜŞTERİ HİLELERİ  

Müşteri hileleri çalışan hileleri ve profesyonel hilelerden farklı olmaktadır.

Çünkü müşterilerin piyasadan hedeflenen ürün veya hizmeti elde etmek için gerekli finansal kaynakları bulunmaktadır. Ama onların yaşamlarında hilekar davranışlara yer verip vermemeleri kendi seçimleri kalmış bir durumdur. Örneğin, müşteriler ilk başta parasal gider gerektiren durumlarda hilekar davranış sergileyebilirler.

Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi

[ii] ACFE Report 2006, AGE.

[iii] Gülfer Özşahin Gülfer Özşahin, ―Bağımsız denetçinin hata ve hilelere ilişkin sorumluluğu‖ Yeterlik Etüdü. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) 2000 s.95.

[iv] Bozkurt Nejat ―Muhasebe Denetimi‖Alfa yayınları, 1998, s. 1

Hakkında admin

Check Also

AHİLİK VE KOOPERATİFÇİLİK / Abdullah ÇAVUŞ/Anadolu Ahileri Kadın Kooperatifleri Birliği Genel Koordinatörü-02.11.2023

AHİLİK VE KOOPERATİFÇİLİK Abdullah ÇAVUŞ/Anadolu Ahileri Kadın Kooperatifleri Birliği Genel Koordinatörü (02.11.2023) KOOPERATİF; “ortak ekonomik, …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

×