Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
DERNEKLERDE KAMU DENETİMİNİ (DIŞ DENETİMİ) KİM YAPAR ?
(100 SORUDA DERNEKLER KANUNU SORU-41)
Abdullah ÇAVUŞ/Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi
Önceki makalemizde Dernek Genel Kurulunda seçilen dernek DENETİM KURULU üyelerinin yapacağı iç denetime ilişkin mevzuat hükümlerine yer vermiştik. Keza Dernek İç Denetim Raporu oluşturmasına ilişkin İçişleri Bakanlığının 2020/21 Sayılı Genelgesi ve ekindeki İÇ DENETİM RAPORU örneği hakkında detaylı bilgiler sunmuştuk.
Bu yazımızda DERNEKLERDE KAMU DENETİMİ (DIŞ DENETİM RAPORU) hakkında bilgiler vermeye çalışacağız.
DERNEKLER düzenli aralıklarla veya Gerekli görülen hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları İçişleri Bakanlığı Dernek Denetçilerince veya Mülki İdare Amirleri tarafından görevlendirilen kişilerce denetlenmektedir.
Dernekler kanunun 19. Maddesinde ise derneklerin her yıl DERNEKLER BEYANNAMESİ verme mecburiyeti getirilmiştir.
Dernekler tarafından verilen beyannameler Sivil Toplumla İlişikler Genel Müdürlüğü İl Müdürlükleri çalışanlarınca düzenli olarak denetlenmektedir.
DERBİS üzerinden verilen beyannameler sisteme yüklendikten sonra İl Müdürlüğü çalışanlarınca önceki dönem beyannameleri ile belirlenen diğer parametler doğrultusunda ön incelemeden geçirilmektedir.
Bu inceleme sonucu uygun bulunan beyannameler için dernek başkanlarının cep telefonlarına veya mail adreslerine beyannameleri onaylandığına dair mesajlar gelmektedir.
Bununla birlikte dernekler kanunu ve dernekler yönetmeliğinde derneklerin KAMU DENETİMİNE ilişkin detaylı düzenlemeler yapılmış durumdadır.
Bu düzenlemeler aşağıdaki gibidir.
I-DERNEKLER KANUNUNDA DIŞ DENETİME İLİŞKİN HÜKÜMLER
Dernekler Kanunu 19.cu maddesi aynen aşağıdaki gibidir.
Beyanname verme yükümlülüğü ve denetim
Madde 19- Dernekler, yıl sonu itibarıyla faaliyetlerini, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yıl Nisan ayı sonuna kadar mülkî idare amirliğine vermekle yükümlüdürler. Beyannamenin düzenlenmesine ilişkin esas ve usuller yönetmelikte düzenlenir.
Gerekli görülen hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları İçişleri Bakanı veya mülkî idare amiri tarafından kamu görevlilerine denetletilebilir. (Ek cümle:27/12/2020-7262/13 md.) Bu denetimlerin, yapılacak risk değerlendirmelerine göre üç yılı geçmeyecek şekilde her yıl yapılması esastır. Bu denetimlerde kolluk kuvveti mensupları görevlendirilemez. İçişleri Bakanlığı ve mülkî idare amirlerinin yapacağı denetimler mesai saatleri içerisinde yapılır. Bu denetimler en az yirmidört saat önce derneklere bildirilir. Bu denetimlerde görevlendirileceklere ilişkin usul ve esaslar yönetmelikte düzenlenir.
Denetim sırasında görevli memurlar tarafından istenecek her türlü bilgi, belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur.
Denetim sırasında, uzmanlık veya teknik bilgi gerektiren durumlarda İçişleri Bakanlığı, valilikler ve kaymakamlıklar tarafından bilirkişi görevlendirilebilir. Bilirkişinin görevlendirilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikte düzenlenir. Bilirkişiye verilecek ücretin tutarı İçişleri Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca birlikte tespit olunur ve bu ücret İçişleri Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.
Denetim sırasında, suç teşkil eden fiillerin tespit edilmesi hâlinde, mülkî idare amiri durumu derhal Cumhuriyet savcılığına ve derneğe bildirir.
Madde hükmündeki düzenlemeler ÖZETLE aşağıdaki gibidir.
1-Dernekler, yıl sonu itibarıyla faaliyetlerini, gelir ve gider işlemlerinin sonuçlarını düzenleyecekleri beyanname ile her yıl Nisan ayı sonuna kadar mülkî idare amirliğine vermekle yükümlüdürler. Beyannamenin düzenlenmesine ilişkin esas ve usuller yönetmelikte düzenlenir.
2-Gerekli görülen hallerde, derneklerin tüzüklerinde gösterilen amaçlar doğrultusunda faaliyet gösterip göstermedikleri, defterlerini ve kayıtlarını mevzuata uygun olarak tutup tutmadıkları İçişleri Bakanı veya mülkî idare amiri tarafından kamu görevlilerine denetletilebilir.
3-Bu denetimlerin, yapılacak risk değerlendirmelerine göre üç yılı geçmeyecek şekilde her yıl yapılması esastır.
4- Denetimlerde kolluk kuvveti mensupları görevlendirilemez.
5-İçişleri Bakanlığı ve mülkî idare amirlerinin yapacağı denetimler mesai saatleri içerisinde yapılır.
6- Denetimler en az yirmidört saat önce derneklere bildirilir.
7-İçişleri Bakanlığı mülkiye müfettişleri ve dernekler denetçileri hariç, denetimlerde görevlendirilecek kamu görevlilerine verilecek ücretin tutarı İçişleri Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca birlikte tespit olunur ve İçişleri Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır. Bu denetimlerde görevlendirileceklere ilişkin usul ve esaslar yönetmelikte düzenlenir.
8-Denetim sırasında görevli memurlar tarafından istenecek her türlü bilgi, belge ve kayıtların, dernek yetkilileri tarafından gösterilmesi veya verilmesi, yönetim yerleri, müesseseler ve eklentilerine girme isteğinin yerine getirilmesi zorunludur.
9-Denetim ile görevlendirilenler, kamu kurum ve kuruluşlarından, bankalar dâhil gerçek ve tüzel kişilerden denetim görevi kapsamına giren hususla sınırlı olarak ilgili bilgi ve belgeyi isteme yetkisine sahiptir.
10-Dernek Yöneticileri bulunulanlar özel kanunlarda yazılı hükümleri ileri sürerek bilgi ve belge vermekten kaçınamazlar.
11-Özel kanunlarındaki düzenlemeler saklı kalmak üzere, İçişleri Bakanlığınca veya mülki idare amirliğince talep edilmesi hâlinde, dernekler ile derneklere ait her türlü tesis, müessese ve ortaklığı bulunan kuruluşlar, görev alanları ile sınırlı olmak üzere ilgili bakanlık ve kuruluşlar tarafından denetlenir.
12-Denetim sırasında, uzmanlık veya teknik bilgi gerektiren durumlarda İçişleri Bakanlığı, valilikler ve kaymakamlıklar tarafından bilirkişi görevlendirilebilir. Bilirkişinin görevlendirilmesine ilişkin usul ve esaslar yönetmelikte düzenlenir.
13-Bilirkişiye verilecek ücretin tutarı İçişleri Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca birlikte tespit olunur ve bu ücret İçişleri Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.
14-Denetim sırasında, suç teşkil eden fiillerin tespit edilmesi hâlinde, mülkî idare amiri durumu derhal Cumhuriyet savcılığına ve derneğe bildirir.
II- DERNEKLER YÖNETMELİĞİNDE DENETİM HÜKÜMLERİ
Dernekler yönetmeliğinde DIŞ DENETİM ile ilgili detaylı düzenlemeler yapılmıştır.
Bu düzenlemeler aynen aşağıdaki gibidir.
Beyannamelerin incelenmesi
Madde 84 – Beyannameler valiliklerce incelenir. Gerekli görülen hallerde bu inceleme Bakanlıkça da yapılabilir. Beyannamelerde eksiklik veya yanlışlıklar görülmesi halinde, ek bilgi ve belgeler istenebilir ve bunlar tamamlattırılır. Beyannamelere ilişkin istenen ek bilgi ve belgelerin verilmemesi, eksik verilmesi veya verilen sürede tamamlanmaması hallerinde ilgili dernek denetime tabi tutulabilir.
Beyannamelerin incelenmesi esnasında konusu suç oluşturan hususların tespit edilmesi halinde, ilgili mülki idare amirliğince durum Cumhuriyet Başsavcılığına bildirilir.
Risk analizi ve denetim
Ek Madde 1 – Denetimlerin risk analizlerine göre yapılması esastır. Genel Müdürlükçe derneklere yönelik suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadele kapsamında risk analizi yapılır. Derneklerin risk grupları yüksek, orta ve düşük olarak belirlenir. Risk analizi için belirlenen kriterler elde edilen yeni bilgiler doğrultusunda her yıl gözden geçirilir ve değerlendirilir. Yüksek ve orta risk grubunda yer alan dernekler için denetim programları hazırlanır ve bu dernekler İçişleri Bakanı veya mülkî idare amiri tarafından kamu görevlilerine denetletilir. Risk analizi yapılmasına ve derneklerin denetlenmesine ilişkin usul ve esaslar Genel Müdürlükçe belirlenir.
Düşük risk grubunda yer alan derneklerin mülki idare amirlerince denetletilmesi ise adli ve idari mercilerden gelen talepler veya diğer şikâyetler veya beyanname, bildirimler ve benzeri hususlar üzerinden yapılan değerlendirmeler sonucunda gerekli görülmesi halinde yapılır.
Yüksek, orta ve düşük risk grubuna giren derneklerin denetimi Bakan tarafından İçişleri Bakanlığı mülkiye müfettişleri veya dernekler denetçileri vasıtasıyla gerçekleştirilir.
Mülki idare amirleri tarafından yaptırılan denetimlerde, öncelikle sivil toplumla ilişkiler birimlerinde görevli olanlar olmak üzere, mülki idare amirliklerinde istihdam edilen kamu görevlilerinin görevlendirilmesi esastır.
Ancak mülki idare amirince gerekli görülmesi halinde, diğer kurum ve kuruluşlardaki kamu görevlileri de derneklerin denetimlerinde görevlendirilebilir.
Mülki idare amirlerince yaptırılan denetimlere ilişkin diğer hususlar
Ek Madde 2 – Derneklerin denetimlerinin, mülki idare amirliklerince düzenlenen eğitim programı sonunda sertifika verilen kamu görevlileri tarafından yapılması esastır. Eğitim programında yer verilecek konulara ve diğer hususlara ilişkin usul ve esaslar Genel Müdürlükçe belirlenir.
Ancak sivil toplumla ilişkiler birimlerinde görev yapanlar ile zorunlu hallerde diğer kamu görevlilerine yaptırılacak denetimler için sertifika şartı aranmaz.
Mülki idare amirliklerinin ilgili mevzuatında öngörülen hususlar saklı kalmak üzere, sivil toplumla ilişkiler birimlerinde görev yapan kamu görevlilerinin katılacağı denetim konusu dâhil olmak üzere görev alanına giren hususlarda hizmet içi eğitim programları Genel Müdürlük tarafından belirlenir veya düzenlenir.
Mülki idare amirleri tarafından denetim ile görevlendirilenler, kamu kurum ve kuruluşlarından, bankalar dâhil gerçek ve tüzel kişilerden denetim görevi kapsamına giren hususla sınırlı olarak ilgili bilgi ve belgeleri istemeye yönelik yazışmaları valilikler ve kaymakamlıklar aracılığıyla yapar.
Mülki idare amirlerince yaptırılan denetim sonucunda düzenlenen denetim raporlarında, ilgili mevzuata göre yapılan tespit ve değerlendirmelere, yapılması gereken işlemlere ve gerekli görülen diğer hususlara yer verilir. İlgili mevzuata ve usulüne göre düzenlenen raporlara ilişkin gerekli işlemler mülki idare amirlikleri tarafından yürütülür.
III-DERNEK DENETÇİLİĞİ MESLEĞİ
Ülkemizdeki derneklerin dış denetimini yapmak üzere İÇİŞLERİ BAKANLIĞINA bağlı olarak çalışmak üzere DERNEK DENETÇİLİĞİ mesleği oluşturulmuştur.
DERNEK DENETÇİ’lerin mesleğe alınmaları, Denetçi yardımcıların yetiştirilmeleri ve Dernek Denetçilerinin görevleri ile ilgili hususlar DERNEK DENETÇİLERİ YÖNETMELİĞİ ile detaylı olarak düzenlenmiştir.
Yönetmeliğin 5.maddesinde DERNEK DENETÇİLERİNİN görevleri belirlenmiştir.
Denetçilerin Görev ve Yetkileri
Madde 5- Denetçiler, Bakanlık Makamının onayı ve Genel Müdürün görev emri üzerine, derneklerin yönetim yerleri, müesseseleri, iktisadi işletmeleri ve her çeşit eklentileri, defterleri, hesap ve işlemleri ile tüzüklerinde gösterilen amaç doğrultusunda faaliyet gösterip göstermediklerini denetlemekle, verilen inceleme ve araştırma görevlerini yerine getirmekle görevlidir ve Denetçiler doğrudan Genel Müdüre bağlıdır.
Denetçiler, denetleme sırasında gerekli gördükleri defter, evrak ve belgeleri istemek; bunların onaylı örneklerini veya yolsuzluğun kanıtını oluşturanların asıllarını almak; kasa, depo ve ambarlarını incelemek, saymak ve gerektiğinde mühürlemek yetkisine sahiptir. Denetçiler, görevleriyle ilgili olarak, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden bilgi ve belge isteme yetkisine sahiptir.
Denetçiler; yönetmelik, genelge ve diğer alt düzenlemelerle görev ve yetki alanları dışında görevlendirilemezler. Denetçiler, mutat ve makul süreler haricinde ve kabul edilebilir bir gerekçe olmaksızın denetim görevi dışı tutulamaz.
Denetçiler, kendi istekleri dışında veya denetim hizmetlerinin gerekleriyle bağdaşmayan sıhhi, ahlaki veya mesleki yetersizlikleri tespit edilmedikçe görevden alınamaz; diğer idari görevlere atanamazlar. Sıhhi, ahlaki veya mesleki yetersizlik hallerinin; sağlık kurulu raporu, yargı kararı, disiplin kurulu kararı, mülkiye müfettişi raporu gibi belgelerle tevsiki esastır.
Yukarıdaki fıkra hükmüne göre sıhhi, ahlaki veya mesleki yetersizlikleri tespit edilenler, Genel Müdürlüğün görüşü, Personel Genel Müdürlüğünün teklifi ve Bakanlık Makamının onayı ile Denetçilik mesleğinden çıkarılarak, öğrenim durumları ve kadro derecelerine uygun başka bir göreve atanırlar.
IV- DERNEK DENETÇİLERİ DIŞINDA DIŞ DENETİM YAPMAYA YETKİLİLER
Dernekler kanunu 19.cu maddesi uyarınca; denetimlerin, yapılacak risk değerlendirmelerine göre ÜÇ YILI GEÇMEYECEK ŞEKİLDE her yıl yapılması esastır.
Ülkemizdeki 100.000 inin üzerindeki dernek sayısı ve Bakanlığa bağlı Dernek Denetçi sayısı göz önüne alındığında Dernek Denetimlerinin İl Dernekler Müdürlüğündeki çalışanlar tarafından da yapılması zorunlu hale gelmiştir.
Yıllık olağan denetim programları İL Dernekler Müdürlüğünce görevlendirilen Kamu Çalışanları kanalıyla yapılmaktadır.
Keza Kaymakamlıklar bünyesinde de Dernek Denetimi ile ilgili çalışan kamu çalışanları bulunmaktadır.
