Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
100 SORUDA DERNEKLER KANUNU
SORU- 1 DERNEK NEDİR?
Abdullah ÇAVUŞ/ E.Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi
100 soruda DERNEKLER MEVZUATI isimli KİTAP çalışmamızın ilk sorusu olarak; DERNEK NEDİR? sorusuna cevap vermeye çalıştık. Derneğin tanımı, özellikleri ve ülkemizdeki dernekler kanunu ve Dernekler Yönetmeliği başta olmak üzere derneklerin ilgili olduğu diğer mevzuatlar hakkında kısa bilgiler vereceğiz.
I- DERNEK TANIMI
1- Dernekler Kanunu’nda Dernek Tanımı:
5253 Sayılı Dernekler Kanunu 2/a maddesine göre DERNEK; “Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.”
Şeklinde tanımlanmıştır.
2- Türk Medeni Kanunu’nda Dernekler:
Türk Medeni Kanunu 56. Maddesine göre DERNEK; “Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. Hukuka veya ahlâka aykırı amaçlarla dernek kurulamaz.”
İfadeleri mevcuttur.
Madde metninden görüleceği üzere; DERNEKLERİN ahlaka ve kanuna aykırı bir amaç doğrultusunda kurulması kanunen yasaklanmıştır.
3- Anayasa’mızda Dernekler:
Anayasamızın 33. Maddesine göre; “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz.”
Benzer düzenleme Türk Medeni Kanunu’nun 57.ci maddesinde de yapılmış olup aynen aşağıdaki gibidir.
“Herkes, önceden izin almaksızın DERNEK kurma hakkına sahiptir. DERNEK kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir.”
DERNEKLER, toplumda belirli bir amaç etrafında bir araya gelen insanların oluşturdukları sivil toplum kuruluşlarıdır.
DERNEK tanımına baktığımızda, belirlenen amacı gerçekleştirmek için üyelerin sürekli ve bu amaca uygun şekilde faaliyet göstermeleri gerektiği anlaşılmaktadır.
Bu doğrultuda, DERNEKLERİN geçici nitelikteki birlikler olarak değil, devamlılık arz eden yapılar olarak kurulması esastır.
Sosyal, kültürel, eğitimsel veya hayırsever amaçlarla faaliyet gösteren DERNEKLER, toplumda önemli bir rol oynarlar.
DERNEKLER, üyelerinin ortak çıkarlarını korumak, toplumsal sorunlara dikkat çekmek, çözüm önerileri sunmak ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek gibi amaçlarla faaliyet gösterirler. (www.dernek.org.tr)
4- Dernek Tanımından Hareketle Derneklerin Özellikleri:
Bir derneği bir şirket veya arkadaş grubundan ayıran temel özellikler, onun DNA’sını oluşturmaktadır.
Bu özellikleri anlamak, derneklerin ruhunu anlamaktır. (www.dernekweb.com)
Buna göre derneklerin özellikleri aşağıdaki gibidir.
- Kişi Topluluğudur: Bir derneğin temelinde insanlar vardır. En az 7 gerçek veya tüzel kişinin bir araya gelmesiyle kurulur.
- Kâr Amacı Gütmez: Bir dernek, üyelerine veya yöneticilerine para kazandırmak için kurulamaz. Elde ettiği tüm gelir, tüzüğünde yazan amaçları gerçekleştirmek için harcanır.
- Ortak Bir Amaç Vardır: İnsanları bir araya getiren şey, kanunlara ve ahlaka aykırı olmayan, net bir şekilde tanımlanmış ortak bir hedeftir.
- Tüzel Kişiliği Vardır: Bu en önemli özelliklerden biridir. Dernek, kurucularından ve üyelerinden ayrı, kendi başına bir “hukuki kişilik” kazanır. Bu sayede mülk edinebilir, dava açabilir, borçlanabilir ve resmi işlemler yapabilir.
- İzin Değil, Bildirim Esastır: Modern demokrasilerde olduğu gibi, Türkiye’de de dernek kurmak için önceden kimseden izin almanıza gerek yoktur. Gerekli belgeleri ilgili makama teslim ettiğiniz an derneğiniz kurulmuş sayılır.
II- DERNEKLER KONUSUNDAKİ YASAL DÜZENLEMELER
Türkiye’de dernekleşme ve dernekçiliğin gelişimi daha çok 19 ve 20’nci yüzyılda yaşanan gelişmelerin sonucudur.
Dernekler hukukuna ilişkin ilk düzenlemelere Fransız Dernekler Kanunundan ilham alarak hazırlanan 1909 tarihli Cemiyetler Kanununda yer verilmiştir.
Cemiyetler Kanunuyla; İzciler Ocağı, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Türk Ocağı, Türk Yurdu Cemiyeti, Çiftçiler Derneği, Sanatkâran Cemiyeti, Hilal-i Ahmer, Donanma Cemiyeti gibi pek çok cemiyet kurulmuş bunlardan bazıları varlıklarını günümüze kadar getirebilmişlerdir. (11.Kalkınma Planı Kalkınma Sürecinde Sivil Toplum Kuruluşları)
Cumhuriyetin ilanından sonra İsviçre Medeni Kanun’u dikkate alınarak hazırlanan 1926 tarihli Türk Medeni Kanunu’nda cemiyetlere ilişkin hükümler bulunmaktadır.
1938 yılında Cemiyetler Kanunu çıkarılmış ve sonrasında 1972 yılında 1630 sayılı Dernekler Kanunu çıkarılmıştır.
1983 yılında 2908 sayılı Dernekler Kanunu çıkarılmış.
2004 yılında ise 5253 sayılı mevcut Dernekler Kanunu yürürlüğe girmiştir.
5353 sayılı kanunun uygulamasıyla ilgili olarak Dernekler Yönetmeliği hazırlanmış ve 31.03.2005 tarih ve 25772 sayılı resmi gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Son olarak; 1982 Anayasasında DERNEK kurmaya ilişkin hükümler bulunmaktadır.
1982 Anayasasının Dernek Kurma Hürriyeti başlıklı 33’üncü maddesinde; “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Bu madde hükümleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır” hükmü bulunmaktadır. Bu maddeye göre DERNEK kurma ve derneğe üye olma ve üyelikten ayrılma Anayasamız ile güvence altına alınan bir haktır.
Son olarak imza koyduğumuz aşağıdaki uluslararası sözleşmelerde de DERNEK konusunda bazı düzenlemeler bulunmaktadır.
Türkiye’nin onayladığı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin dernek kurma ve toplantı özgürlüğü başlıklı 11’inci maddesinin ilk fıkrasında ise “Herkes asayişi bozmayan toplantılar yapmak, DERNEK kurmak, ayrıca çıkarlarını korumak için başkalarıyla birlikte sendikalar kurmak ve sendikalara katılmak haklarına sahiptir” denilmektedir.
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 20’nci maddesinin 1’inci ve 2’nci fıkralarında “Herkesin silahsız ve saldırısız toplanma, DERNEK kurma ve derneğe katılma özgürlüğü vardır. Hiç kimse bir derneğe girmeye zorlanamaz” denilmektedir.
Ülkemizde dernekler ile ilgili düzenlemeler bulunan diğer kanunlar ise aşağıdaki gibidir.
- 2860 sayılı Yardım Toplama Kanunu
- 3335 sayılı Uluslararası Nitelikteki Teşekküllerin Kurulması Hakkında Kanun
- 1606 sayılı Bazı Dernek ve Kuruluşların Vergiden Muaf Tutulmasına İlişkin Kanun
- 2847 sayılı Türkiye Emekli Subaylar, Emekli Astsubaylar, Harp Malulü Gaziler Şehit Dul Ve Yetimleri İle Muharip Gazileri
- 3628 sayılı Mal Bildirimi, Rüşvet ve Yolsuzlukla Mücadele Kanunu
KAYNAKÇA
1-11.Kalkınma Planı Kalkınma Sürecinde Sivil Toplum Kuruluşları
2- Anayasa
3-Türk Medeni Kanunu
5-5253 Sayılı Dernekler Kanunu
4-Metinde Geçen Web Siteleri
5-Sivil Toplumla İlişkiler Genel Müdürlüğü Web Sitesi
