Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
TARIMSAL KOOPERATİFLER HANGİ BAKANLIKLARA BAĞLIDIR?
Abdullah ÇAVUŞ/Bağımsız Denetçiler Derneği Başkanı (29.03.2021)
Tarımsal üretim Kooperatifleri konusunda yaptığımız araştırmalardan hareketle hazırladığımız yazı dizisinin ikincisi ile karşınızdayız. Bu yazımızda Tarımsal amaçlı kooperatiflerin Tarım ve Orman Bakanlığı ile Ticaret Bakanlıklarına bağlı olanları ayırt etmeye çalışacağız.
Türkiye’de tarımsal amaçlı kooperatifler üç ayrı kanuna tabi olmak üzere iki farklı bakanlığa bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler.
Bunlar aşağıdaki gibidir.
1- 1163 sayılı Kooperatifler Kanununa tabi Tarımsal Amaçlı Kooperatifler olan tarımsal kalkınma kooperatifi, sulama kooperatifi ve su ürünleri kooperatifi, pancar kooperatifi Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde faaliyetlerini gerçekleştirmektedir.
2- 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu’na tabi olan Tarım ve Kredi Kooperatifleri Tarım ve Orman Bakanlığı bünyesinde faaliyetlerini gerçekleştirmektedir.
3- Tarım Satış Kooperatifleri ise 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu kapsamında faaliyet göstermekte olup; Ticaret Bakanlığ’na bağlı olarak faaliyetlerini yürütmektedirler.
I- TİCARET BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLER:
1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 453 üncü maddesinin (i) bendinde; “Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı tarımsal amaçlı kooperatifler ve üst birlikleri, yapı kooperatifleri ve üst birlikleri hariç olmak üzere, tarım satış kooperatifleri ve birlikleri ile genel hükümlere tabi kooperatif ve birliklerin kuruluşuna, işleyişine ve denetlenmesine yönelik düzenlemeler yapmak, uygulamak ve uygulanmasını sağlamak, kooperatifleri ve üst kuruluşlarını denetlemek veya denetlettirmek” denilmek suretiyle hangi tür kooperatiflerin kuruluş, işleyiş ve denetimlerine ait işlem ve hizmetlerin Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü tarafından yürütüleceği belirlenmiştir.
Söz konusu maddeye göre Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü’nün kuruluş izni vereceği kooperatifleri şu şekilde sıralamak mümkündür.
1) Tarım Satış Kooperatifleri
2) Esnaf ve Sanatkârlar Kredi Kefalet Kooperatifleri
3) Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri
4) Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri
5) Denizyolu Yük Taşıma Kooperatifleri
6) Denizyolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri
7) Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri
8) Tüketim Kooperatifleri
9) Temin Tevzi Kooperatifleri
10) Turizm Geliştirme Kooperatifleri
11) Küçük Sanat Kooperatifleri
12) Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri
13) Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
14) Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri
15) Karşılıklı Sigorta Kooperatifleri
16) Eğitim Kooperatifleri
17) Yenilenebilir Enerji Üretim Kooperatifleri
18) Hizmet Kooperatifleri
19) Çocuk Bakım Hizmetleri Kooperatifleri
20) Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Kooperatifleri
21) Yayıncılık Kooperatifleri
22) Site İşletme Kooperatifleri
23) Hâl İşletme Kooperatifleri ile
Bu kooperatiflerin üst kuruluşları olan Birlikler.
Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü; karayolu yük, karayolu yolcu tüketim, turizm geliştirme, temin tevzi, küçük sanat, üretim ve pazarlama, yaş sebze ve meyve pazarlama, kadın girişimi üretim ve işletme, eğitim ve hizmet kooperatifleri için örnek ana sözleşmelerin aynen kabul edilmesi şartıyla izin verme yetkisini Ticaret İl Müdürlüklerine devretmiştir.
Aynı şekilde, ana sözleşmelerde; unvan, merkez, sermaye ve paylar konusunda yapılmak istenen değişiklere ilişkin izin işlemleri de Ticaret İl Müdürlüklerince yapılmaktadır.
II- TARIM ORMAN BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLER
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının görev alanında bulunan göre tarımsal amaçlı kooperatifler aşağıdaki gibidir.
1- Tarımsal Kalkınma Kooperatifi :
Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin Amaçları aşağıdaki gibidir.
- a) Ortakların her türlü bitkisel, hayvancılık, ormancılık konularındaki istihsalini geliştirmek ve ihtiyaçları ile ilgili temin, tedarik, işletme, pazarlama, değerlendirme faaliyetlerinde bulunmak,
- b) Ortakların ekonomik ve sosyal yönden gelişmelerine yardımcı olmak, iş sahası temin etmek,
- c) Ortakların ekonomik gücünü arttırmak için tabii kaynaklardan faydalanmak,el ve ev sanatları ile tarımsal sanayinin gelişmesini sağlayıcı tedbirler almaktır
2 -Sulama Kooperatifi :
Devletçe ikmal edilmiş veya edilecek sulama tesislerinden alınacak veya her ne suretle olursa olsun tarım sahalarından çıkarılacak suyun ziraatta kullanılması ile ilgili arazi tesviyesi, tarla başı kanalları, tarla içi sulama ve drenaj gibi zirai sulama tesislerini kurmak veya kurulmuş olan sulama tesislerini işletmek ve işlettirmek, bakımını yapmak ve yaptırmaktır
3- Su Ürünleri Kooperatifi:
Her türlü su ürünlerinin istihsal, işleme, depolama ve pazarlama konularında ortaklarına hizmet vermek, Tarımsal Kooperatifçilik 5 Ortaklarının ihtiyacı olan av araç, gereçlerini ve donanımlarını temin etmek.
4- Pancar Ekicileri Kooperatifi:
Pancar ekicileri kooperatifinin amaçlar; Toprak hazırlığı, ekim işleri, pancar ve diğer tarım ürünlerinin yetiştirilmesi, korunması, dekar verimlerinin artırılması konularında gerekli tedbirleri almak ve ortaklarının yararlı bilgiler edinmesine yardımcı olmak.
Tarımsal amaçlı bu kooperatifler, amacı ve çalışma konularında yer alan faaliyetleri gerçekleştirmek üzere köy, belde ve ilçe merkezi gibi kırsal alan özelliğini taşıyan yerleşim birimlerinde kurulabilmektedir.
III- TARIM BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLER İLE TCARET BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLERİN KURULUŞUNDAKİ EN TEMEL FARK
Tarımsal amaçlı bu kooperatifler tarımsal bir faaliyeti gerçekleştirmek üzere köy, belde, ve ilçe (kırsal alan özelliği taşıyan) gibi yerleşim merkezinde kurulabilmektedir
Bir yerleşim biriminde, tarımsal faaliyette bulunmak amacıyla kooperatif kurmak için en az 7 çiftçiden oluşan bir kurucu heyet teşkil edilir.
Müteşebbis heyette yer alan çiftçilerin imzasını taşıyan ve tarımsal kalkınma kooperatifi kurma talebini belirten dilekçe ve ‘’Yerleşim Yeri ‘’ belgeleri Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı İl Müdürlüğüne intikal ettirilir.
Ticaret Bakanlığına bağlı olarak kurulabilecek olan tarımsal ürün pazarlama kooperatiflerinde ise ÇİFTÇİ BELGESİ şartı ile o bölgede ikametgah şartı aranmamaktadır.
Ticaret Bakanlığına bağlı tarımsal ürün pazarlama kooperatifleri aşağıdaki gibidir.
-Tarım Satış Kooperatifleri
-Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri
-Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
-Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri
Kooperatiflerin İki ayrı bakanlığa bağlı olmasında temel kriter yerel bölgesel üretim kooperatiflerinin Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı olması, işetme pazarlama amaçlı tarımsal ürün içerikli kooperatiflerin ise Ticaret Bakanlığına bağlı olması olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bununla birlikte kooperatiflerden sorumlu birden fazla bakanlığın olması ile kooperatiflerde yetki karmaşası meydana geldiği düşünülmektedir. Dolayısıyla, kooperatif ana sözleşmelerinde, uygulamada ve denetimlerde farklılık olmaktadır.
Bu bağlamda kooperatiflerden sorumlu tek bir bakanlığın faaliyet göstermesi ile bu karmaşanın çözülebileceği önerilmektedir
