Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
SİYASİ PARTİLERE DEVLET YARDIMLARI
Abdullah ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi
Demokrasinin yaşayabilmesi için siyasi partilere ihtiyaç vardır. Siyasi partilerin de varlıklarını devam ettirebilmeleri ise, bir gelire sahip olmalarını gerektirir. Seçimin finansmanını karşılayamayacak olan siyasi partilerin, seçime girmeleri ve seçim kampanyası yapmaları mümkün değildir.
Siyasi partiler, kendilerini birçok yoldan finanse edebilmektedir ve bu yollardan biri de devlet yardımıdır. Her ne kadar Türkiye’de ve birçok devlette, siyasi partilere devlet yardımında bulunulsa da devlet yardımının gerekliliği ve yöntemi, hep tartışma konusu olmaktadır. Siyasi partilere devlet yardımı ve genel olarak siyasetin finansmanı, aynı zamanda seçimlerin ve demokrasinin finansmanını da ifade etmektedir
Siyasi partilerin gelirlerinin önemli bir kısmı verilen devlet yardımıyla karşılandığından, partiler özel kişi ve kurumların, baskı ve çıkar gruplarının etkisi altına girmemekte, milli iradeyi bağımsız bir şekilde temsil edebilmektedir. Böylece siyasi partileri sermaye çevrelerinin baskısından korumak ve güçsüz siyasi partilerle diğerleri arasındaki mali denge bozukluğunu hafifletmek söz konusu olabilir.
Devlet yardımı sayesinde partiler, seçim programlarını ulusal düzeyde duyurabilme imkanı bulabilmektedir. Böylece siyasi partilerin teşkilatlanması kolaylaşmaktadır. Günümüzde siyasi bir etkinliğin duyurulmasında kitle iletişim araçlarının rolü büyüktür. Bu bağlamda siyasi partinin kendisini tüm ülkeye duyurabilmesi için parasal açıdan güçlü olması gerekmektedir.
Demokratik bir düzen içinde, siyasal partilerin politik ve ekonomik iktidarlara karşı bağımsızlıklarının sağlanmasının yolu, onların malî nedenlerle her hangi bir yere bağımlı olmamasını gerektirmektedir.
Siyasal partiler arasındaki iktidar yarışının da, gelir kaynaklarındaki eşitliğin büyük ölçüde bozulmadığı bir ortamda yapılması gereği bulunmaktadır.
Siyasal partiler açısından yaşamsal önemi olan gelir kaynağı, “HAZİNE YARDIMI” dır. Bu yardım, ülkelere göre iki biçimde yapılmaktadır.
İlk olarak, siyasal partilere seçim giderlerinin karşılanması amacıyla verilen hazine yardımı.
İkinci olarak, siyasal partilerin günlük giderlerinin karşılanması için, yıllık, düzenli ve belli oranlarda devlet hazinesinden yapılan yardımlar. Burada, devlet yardımı eliyle siyasal partilerin örgütlerinin sağlam bir yapıya kavuşturulması ve siyasal partilerin seçim kampanyalarının finansmanının sağlanması amaçlanmaktadır
Partilere adil şekilde yapılan yardımlar sonucunda, partiler arası eşitsizlik ortadan kalkmakta ve siyasi hayatta eşit rekabet sağlanmaktadır.
Ülkemizde siyasi partilere devlet yardımları 2820 sayılı siyasi partiler kanunun ek 1. Maddesinde düzenlenmiştir.
Siyasi Partiler Kanununun 1 numaralı ek maddesine göre, Yüksek Seçim Kurulunca en son milletvekili genel seçimlerine katılma hakkı tanınmış olan ve genel barajı aşan siyasi partilere her yıl Hazineden ödenmek üzere o yılki genel bütçe gelirleri “(B) Cetveli” toplamının 5 binde 2’si oranında ödenek ayrılmaktadır.
Yine aynı kanuna göre, belirlenen bu mali yardım, devlet yardımı yapılacak siyasi partiler arasında, bu partilerin en son genel seçim sonrasında Yüksek Seçim Kurulunca ilan edilen toplam geçerli oy sayıları ile orantılı olarak bölüştürülmek suretiyle her yıl ödenmektedir.
Buna ek olarak, partilere yapılan yardım tutarı, milletvekili genel seçiminin yapılacağı yıl normal yardımın üç katı, mahalli idareler genel seçim yılı için ise iki katı kadar ödenmektedir.
Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların % 3’ünden fazlasını alan siyasi partiler de seçim yılı yapılan devlet yardımlarından faydalanabilmektedir.
Partiler kendilerine yapılan bu maddi yardımı yalnızca parti ihtiyaçları veya parti çalışmalarının finanse edilmesinde kullanabiliyor.
İlgili kanun maddesi aynen aşağıdaki gibidir.
Devletçe yardım:
Ek Madde 1 – (27/6/1984 – 3032/2 md. ile gelen Ek Madde hükmü olup teselsül için numaralandırılmıştır.)
Yüksek Seçim Kurulunca son milletvekili genel seçimlerine katılma hakkı tanınan ve 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanununun 33 üncü maddesindeki genel barajı aşmış bulunan siyasi partilere her yıl Hazineden ödenmek üzere o yılki genel bütçe gelirleri “(B) Cetveli” toplamının beşbinde ikisi oranında ödenek mali yıl için konur. (1)
(Değişik birinci cümle: 12/8/1999 – 4445/21 md.) Bu ödenek, yukarıdaki fıkra gereğince Devlet yardımı yapılacak siyasi partiler arasında, bu partilerin genel seçim sonrasında Yüksek Seçim Kurulunca ilan edilen toplam geçerli oy sayıları ile orantılı olarak bölüştürülmek suretiyle her yıl ödenir. Bu ödemelerin o yılki genel bütçe kanununun yürürlüğe girmesini takiben on gün içinde tamamlanması zorunludur.
(Değişik dördüncü fıkra: 2/3/2014 – 6529/4 md.) Bu madde uyarınca yapılacak yardımlar sadece parti ihtiyaçları veya parti çalışmalarında kullanılır.
(Ek fıkra: 7/8/1988 – 3470/1 md.; Değişik beşinci fıkra: 2/3/2014 – 6529/4 md.) Milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ünden fazlasını alan siyasi partilere de Devlet yardımı yapılır. Bu yardım en az Devlet yardımı alan siyasi partinin ikinci fıkra gereğince almış olduğu yardım ve genel seçimlerde aldığı toplam geçerli oy esas alınarak kazandıkları oyla orantılı olarak yapılır. Bu fıkra uyarınca yapılacak yardım bir milyon Türk Lirasından az olamaz. Bunun için her yıl Maliye Bakanlığı bütçesine yeterli ödenek konulur.
(Ek fıkra: 7/8/1988 – 3470/1 md.)Yukarıdaki fıkralarda öngörülen yardım miktarları; bu yardımdan faydalanabilecek siyasi partilere, milletvekili genel seçiminin yapılacağı yıl üç katı, mahalli idareler genel seçim yılı için iki katı olarak ödenir.
Her iki seçim aynı yıl içerisinde yapıldığında bu ödemenin miktarı üç katı geçemez. Bu fıkra gereğince yapılacak katlı ödemeler, Yüksek Seçim Kurulunun seçim takvimine dair kararının ilanını izleyen 10 gün içinde yapılır.
1- 31 MART 2019 YEREL SEÇİMLERİNDE VERİLEN DEVLET YARDIMLARI
AK PARTİ 335 MİLYON
CHP 178 MİLYON
HDP 92 MİLYON
MHP 87 MİLYON
İYİ PARTİ 78 MİLYON
TÜRK LİRASI YARDIM ALDI
2- 2022 YILINDA VERİLEN DEVLET YARDIMLARI
AK PARTİ 280.3 MİLYON,
CHP 149.1 MİLYON,
HDP 77.1 MİLYON,
MHP 73.1 MİLYON
İYİ PARTİ 65 MİLYON TÜRK LİRASI HAZİNE YARDIMI ALDI.
3- 2023 SEÇİMLERİNDE YAPILAN YARDIMLAR
Bu yıl milletvekili seçimi dolayısıyla partilere toplam 5 milyar lira hazine yardımı yapıldı.
AK PARTİ 2 MİLYAR 179.5 MİLYON,
CHP 1 MİLYAR 157.4 MİLYON,
MHP 567.3 MİLYON,
İYİ PARTİ 509.1 MİLYON
LİRA HAZİNE YARDIMI ALDI.
Önce tedbir konulan, mart ayında ise Anayasa Mahkemesi’nce tedbir kararı kaldırılan HDP’ye ise 598.8 milyon lira hazine yardımı yapıldı.
SONUÇ ve DEĞERLENDİRME
Siyasal partilerin faaliyetlerini yerine getirmelerini kolaylaştırmak, malî sorunların çözümü konusunda siyasal partilere kamu olanaklarından destekte bulunmak ve iktidar yarışının eşit koşullarda gerçekleşmesini sağlamak için, onlara devletçe yardım yapılması, demokratik ülkelerde görülen bir uygulamadır
Çok partili siyasal hayat içinde, siyasal partilerin karşılaşacakları malî sorunların doğuracağı sakıncaları gidermek, üzerinde dikkatle düşünülmesi gereken önemli bir husustur.
Üye aidatları ile giderlerini karşılamakta zorluk çeken ya da seçim harcamalarını karşılamakta zorlanan siyasal partilere, makul bir oranda devlet yardımının yapılması, bu tür zorlukların çözümlenmesine katkı sağlayıcı bir işlev görmektedir.
Devlet yardımı ayrıca, seçim masraflarının karşılanması konusunda önemli bir işlev de yüklenmektedir .
Buna karşılık, devlet yardımını, belli büyüklüklere sahip siyasal partilerin yararlandıkları bir kaynak durumuna indirgemek, küçük partilerin siyasal alanda var olmalarını engelleyici bir nitelik taşımaktadır.
Siyasal partiler arasındaki rekabete, devletin bazı partiler lehine yardımda bulunarak müdahale etmesi, yani eşit davranması gereken bir alanda aktif bir rol üstlenmesi, rekabette eşitlik ilkesini zedeler. Sadece belli partilere yardım yapılması, seçime giren diğer partilerin iktidara gelmesi önünde önemli bir engel teşkil eder.
Ülkemizde, SPK’da öngörülen şartları taşıyan siyasal partilere yardım yapılmaktadır. Bu durumun, siyasal partiler arasında, iktidara gelme bakımından olması gereken şans eşitliği prensibini zedeleyici bir yönü de bulunmaktadır.
Öte yandan hazine yardımı alamayan siyasal partilerin iktidara gelmeleri, yardım alan siyasal partilerle karşılaştırıldığında oldukça zordur. Hazine yardımı, siyasal partilerin gelirlerinin büyük bir bölümünü oluşturması nedeniyle, siyasal alanda giderek kartelleşmeye yol açabilmektedir.
Ayrıca, devlet yardımı alan ve birbirlerinden farklı programlara sahip siyasal partiler, toplumdan gelen taleplere, olabildiğince kayıtsız kalabilmektedirler.
Nitekim ülkemizdeki parti bütçeleri incelendiğinde görüleceği üzere partilerin gelirlerinin neredeyse tamamı devlet yardımları ve seçim dönemi adaylardan elde edilen bağışlardan oluşmaktadır.
Üyelerden elde edilen AİDAT GELİRLERİ neredeyse yok derecesindedir.
Bu durumda; siyasal partilerin, üyelerine ve sempatizanlarına yabancılaşması söz konusu olabilmektedir.
KAYNAK
1-TÜRKİYE’DE SİYASAL PARTİLERE DEVLET YARDIMI /Dr. Mesut AYDIN
2-SİYASİ PARTİLERE DEVLET YARDIMI /Dr. Şafak EVRAN TOPUZKANAMIŞ
3-SİYASİ PARTİLERİN FİNANSMANI VE MALİ DENETİMİ/YÜKSEK LİSANS TEZİ- Esra BAHAR
4-TÜRKİYE’DEKİ SİYASİ PARTİLERE HAZİNE YARDIMI / YÜKSEK LİSANS TEZİ- İpek YÜKSEL UĞRAŞ
