Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
KAMUYA YARARLI DERNEK STATÜSÜNÜN KAZANILMASI İÇİN ŞARTLAR NELERDİR?
(100 SORUDA DERNEKLER KANUNU SORU-17)
Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi
KAMUYA YARARLI DERNEK STATÜSÜ; Derneklerin talebi doğrultusunda derneklere yasaların tanıdığı hak ve ayrıcalıkları elde etmek için İçişleri Bakanlığı’nın teklifi ile ilgili bakanlıkların ve Maliye Bakanlığının görüşü üzerine, Bakanlar Kurulu (Cumhurbaşkanlığı) kararıyla tespit edilen derneklere verilen özel bir statüdür.
Kamu yararına çalışan dernek statüsü bulunan derneklerin bir araya gelerek bir üst kuruluş (federasyon, konfederasyon) oluşturmaları halinde, teşekkül olunan bu yeni tüzel kişilik, doğrudan “kamu yararına çalışan dernek” statüsü kazanmaz.
Konuya ilişkin kanuni düzenleme dernekler kanunun 27.ci maddesinde yapılmıştır.
İkincil düzenlemeler ise dernekler yönetmeliğinde bulunmaktadır.
Dernek federasyonu ya da konfederasyonlarının kamu yararına dernek statüsü kazanabilmeleri için dernekler için gerekli öngörülen aşağıdaki koşulları aynen taşımaları ve aynen dernekler gibi gerekli başvuru ve izin işlemlerini ikmal etmeleri gerekmektedir.
I- KAMUYA YARARLI DERNEK STATÜSÜNÜN KAZANILMASI İÇİN ŞARTLAR
1- Dernekler kanunu 27.ci Madde
Konuya ilişkin kanuni düzenleme dernekler kanunun 27.ci maddesinde yapılmış olup madde metni aynen aşağıdaki gibidir.
Kamu yararına çalışan dernekler
Madde 27- Kamu yararına çalışan dernekler, Cumhurbaşkanı kararıyla tespit edilir. Bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için, en az bir yıldan beri faaliyette bulunması ve derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olması şarttır.
Kamu yararına çalışan dernek statüsünün kazanılması, kaybedilmesi ve gerekli belgeler ile diğer esas ve usuller yönetmelikte düzenlenir.
Kamu yararına çalışan dernekler en az iki yılda bir denetlenir. Yapılan denetimler sonucunda düzenlenen raporlar üzerine, kamu yararına çalışan derneklerin organlarında görev alan üyeler veya ilgili personel, hapis cezası verilmesini gerektiren suçların işlendiğinin tespit edilmesi halinde, geçici bir tedbir olarak İçişleri Bakanınca görevden uzaklaştırılabilir.
Dernek merkezinin bulunduğu ilin valisi, görevden uzaklaştırılma kararının derneğe bildirilmesiyle eş zamanlı olarak, görevden uzaklaştırılan organların yerlerine; Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre dernek merkezinin bulunduğu yerdeki sulh hukuk mahkemesinden kayyım atanmasını ister. Mahkeme bir hafta içinde, öncelikle dernek üyeleri arasından görevden uzaklaştırılanların sayısı kadar kayyım atanmasına karar verir ve bu kararda kayyımın görev ve yetkileri ile dernek tarafından kayyıma verilecek ücret de belirtilir. Kayyımın görevi dava sonucu verilen hüküm kesinleşinceye kadar devam eder. Çeşitli nedenlerle boşalan bu kayyımların yerine, aynı usûlle yeni kayyım atanır.
Kamu yararına çalıştıklarına karar verilen dernekler, denetimler sonunda bu niteliklerini kaybettikleri tespit edilirse, birinci fıkrada öngörülen usulle haklarında alınan kamu yararına çalışan derneklerden sayılma kararı kaldırılır.
Türkiye Kızılay Derneği ve Türk Hava Kurumunun tüzüklerini onaylamaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.[10]
Kamu yararına çalışan derneklerin mallarına karşı suç işleyenler Devlet malına karşı suç işlemiş gibi cezalandırılır.
2- Dernekler Yönetmeliğinde Aranılan Şartlar
Dernekler Yönetmeliği 49.madde de aranılan şartlara ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.
madde metni aşağıdaki gibidir.
Kamu yararı için aranacak şartlar
Madde 49 – Kamu yararına çalışan derneklerden sayılmak için derneğin;
a) En az bir yıldan beri faaliyette bulunması,
b) Son bir yıl içindeki,200.000 Türk Lirasını geçen alım ve satım işlemlerinin rekabet koşullarına uygun yapılması, (2024 yılı için bu tutar 1.049.925,00-TL olarak belirlenmiştir.)
c) Amacı ve gerçekleştirdiği faaliyetlerin, üyelerinin dışında yerel, ulusal veya uluslararası düzeyde toplumun ihtiyaç ve sorunlarına yönelik çözümler üretecek ve toplumsal gelişmeye katkı sağlayacak nitelikte olması,
d) Yıl içinde elde ettiği gelirin en az yarısının bu amaçla harcanması,
e) Sahip olduğu mal varlığının ve yıllık gelirinin tüzüğünde belirtilen amacı gerçekleştirecek düzeyde olması gerekir.
Bu durum, Bakanlık dernekler denetçileri tarafından düzenlenen rapor ile tespit ettirilebilir.
Bu nitelikleri taşımadığı tespit edilen dernekler, kamu yararı kararı için, bu tespitin yapıldığı tarihten itibaren üç yıl geçmeden önce yeniden başvuramaz.
II- BAŞVURUDA İSTENİLEN BELGELER
Başvuru için istenilen belgeler Dernekler Yönetmeliği 50.ci maddede düzenlenmiştir.
Madde metni aşağıdaki gibidir.
Başvuru ve istenen belgeler
Madde 50 –
Kamu yararına çalışan derneklerden sayılmak isteyen dernekler, aşağıda belirtilen ekler ile birlikte başvurularını mülki idare amirliğine yaparlar.
a) Derneğin kamu yararı yönünden; faaliyeti, yaptığı hizmetler ve gelecekte yapılması düşünülen işler hakkındaki raporu,
b) Derneğin taşınır ve taşınmaz mallarının listesi,
c) Kamu yararına çalışan derneklerden sayılması için yönetim kurulunun aldığı karar örneği.
III-BAŞVURUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ
Konuya ilişkin düzenleme dernekler yönetmeliği 51. maddede yapılmıştır. madde metni aşağıdaki gibidir.
Başvurunun değerlendirilmesi
Madde 51 – Kamu yararına çalışan derneklerden sayılma istekleri, valilik görüşü ile birlikte bir ay içinde Bakanlığa gönderilir. Valilik görüşünde derneğin amacının ve faaliyetlerinin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte ve ölçüde olup olmadığı ve kamu yararına çalışan derneklerden sayılıp sayılamayacağı açıkça belirtilir.
İlgili bakanlıkların ve Hazine ve Maliye Bakanlığının da görüşü alındıktan sonra, Bakanlığın teklifi ve Cumhurbaşkanı kararı ile dernek, kamu yararına çalışan derneklerden sayılır.
Kamu yararına çalışan derneklerden sayılmaya ilişkin karar Bakanlıkça ilgili valiliğe bildirilir ve valilik tarafından başvuru sahiplerine tebliğ edilir.
IV- MALİYE BAKANLIĞI GÖRÜŞÜNDE ESAS ALINAN KRİTERLER
Anılan kanun çerçevesinde derneklere Bakanlar Kurulu Kararı ile kamuya yararlı dernek statüsü verilmesi sürecinde, Maliye Bakanlığı görüşünün oluşturulmasında esas alınan kriterler 2, 4 ve 15 numaralı Kurumlar Vergisi Sirkülerinde belirtilmiştir.
Buna göre bir derneğin kamu yararına çalışan derneklerden sayılabilmesi için;
1- Dernek tüzüğünde amaç olarak belirlenen faaliyetlerin topluma yararlı sonuçlar verecek nitelikte (kamu hizmeti niteliğinde olması) ve ölçüde olması,
2- Yıl içinde elde edilen gelirlerin en az üçte ikisinin dernek amaçlarına harcanacağı hususuna tüzükte yer verilmesi,
3- Derneğin amaç edindiği hizmetlerin herkesin yararına açık olacağının, belli bir yöre veya kitleye hizmetle sınırlı olmadığının tüzükte yazılı bulunması,
4- Yukarıdaki maddelerde belirtilen hususların en az son iki yılda fiilen gerçekleştirilmiş olması,
5- Derneğin sahip olduğu malvarlığının ve yıllık gelirinin tüzüğünde amaç edindiği hizmetleri gerçekleştirecek düzeyde olması gerekmektedir.
Bu şartların varlığı konusunda iki aşamalı bir inceleme yapılmaktadır.
Birinci aşamada Gelirler Genel Müdürlüğü bir ön inceleme yapmaktadır. Bu aşamada yukarıda yer alan şartlardan bazılarının gerçekleşmediğinin görülmesi halinde Bakanlıkça olumsuz görüş bildirilmektedir.
Ön inceleme sonucunda şartları taşıdığı görülen dernekler, bu şartları uygulamada da taşıyıp taşımadıklarının tespiti açısından incelemeye sevk edilmektedir.
İnceleme sonucunun olumlu olması halinde Maliye Bakanlığınca ilgili Bakanlığa olumlu görüş bildirilmektedir.
V-KAMU YARARINA ÇALIŞAN DERNEK STATÜSÜNÜN KAYBEDİLMESİ
Dernekler Yönetmeliği Madde 52.ci maddesinde konuya ilişkin düzenleme yapılmıştır. madde metni aşağıdaki gibidir.
Kamu yararına çalışan derneklerin, denetimler sonunda bu niteliklerini kaybettiği anlaşılırsa; Hazine ve Maliye Bakanlığının ve varsa ilgili bakanlıkların görüşü alınarak, Bakanlığın teklifi ve Cumhurbaşkanı kararıyla haklarında alınan kamu yararına çalışan derneklerden sayılma kararı iptal edilir.
Sonuç, Bakanlıkça ilgili valiliğe bildirilir ve valilik tarafından da ilgili derneğe bilgi verilir.
KAYNAK
1-Dernekler Kanunu
2-dernekler Yönetmeliği
3-GİB Sirküleri
