Anasayfa / BAĞIMSIZ DENETİM / DENETİM KAVRAMI VE DENETİM TÜRLERİ/ABDULLAH ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi

DENETİM KAVRAMI VE DENETİM TÜRLERİ/ABDULLAH ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi

DENETİM KAVRAMI VE DENETİM TÜRLERİ

ABDULLAH ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi

I- DENETİM KAVRAMI:

Denetim, olgu ve olayların gerçek mahiyetlerinin ilgili mevzuat, standart ve ilkelere uygun olarak kayıtlarda yer alıp almadığını araştırıp sonuçlandıran ve bu sonuçları tarafsız olarak delilleri ile ortaya koyarak kanaat beyan eden sistematik bir çalışmadır.

Denetim, olması gerekenle fiili durum arasındaki karşılaştırma anlamına gelen murakabe; defterlerin ve kayıtların gözden geçirilmesi anlamına gelen revizyon; zaman zaman yapılan bir gözden geçirme ile işlerin yasalara, emir ve yönergelere göre yürütülüp yürütülmediğini tespit etmek anlamına gelen teftiş; uygulama sonuçları ile ulaşılmak istenin amaçların karşılaştırılması anlamına gelen kontrol gibi kavramların tümünü içine alan bir üst kavramdır.

Mali Açıdan Denetim; iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddiaların önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.

Mali açıdan denetimin konusu; ekonomik faaliyetle ve olaylara ilişkin bilgilerdir. Ekonomik faaliyetler ve olayla ile bunlara ilişkin bilgiler arasındaki bağlantıyı örgütün bilgi sistemi ve muhasebe süreci sağlar.

Bu nedenle denetimin konusu; bilgi sistemini ve muhasebe kayıt ortamı ile mali tablolarda, iç raporlarda ve vergi beyannamelerinde yer alan bilgileri kapsar.

Kurumların ve işletmelerin hukuk düzenine uygun faaliyette bulunup bulunmadıklarını belirlemek, çıkar ilişkisinde bulunan kişilere ve devlete hesap verme yükümlülüklerini yerine getirmelerini sağlamak amacıyla kayıt ve belge düzeni getirilmiş; belirli dönemlerde faaliyetlerle ilgili sonuçların ilgili kişilere ve devlete raporlanması zorunlu tutulmuştur. Faaliyet sonuçlarının işletmelerle çıkar ilişkisinde bulunan kişiler ve devlet adına araştırılması yasalarla zorunlu hale getirilmiştir.

Mali tabloların hazırlandığı muhasebe sürecinin amaçları ve yöntemleri ile, bu tabloların güvenilirliklerinin araştırıldığı denetim surecinin amaçları ve yöntemleri arasında önemli farklılıklar vardır.

Muhasebe, denetlemenin temel dayanağı; denetleme ise, muhasebenin yasalara, kurallara, ilkelere ve yöntemlere uygunluğunun sağlanmasıdır.

Muhasebe denetimi, muhasebenin eksiklerini ve aksayan yönlerini ortaya çıkaran bir fonksiyon üstlenmektedir.

Sonuç olarak, muhasebesiz denetleme dayanaksız; denetimsiz muhasebe ise sağlamasızdır.

Nasıl ifade edilirse edilsin, denetimin tanımının temelinde, herhangi bir nedenle kendilerine kaynak tahsis edilen kişi veya birimlerin, kaynakları nasıl kullandıklarının muhasebesi niteliğinde olan hesap verme sorumluluğu kavramı vardır

Yukarıdaki açıklamalarla birlikte Mali Denetim konusunda yapılan tanım incelendiğinde denetimin üç temel özelliği öne çıkmaktadır.

1- Birincisi, denetimin rasgele ortaya konulan bir faaliyet olmadığı, tam aksine arkasında bir mantık ve sebepler bütünü taşıyan sistematik bir süreç olduğudur.

2-İkincisi denetimin ekonomik faaliyet ve olaylara yönelik kullanılan bir araç olması ve bu aracın denetimi gerçekleştiren ve denetime tabi olan taraflarca oluşturulan belli standartlara bağlı olarak kullanılmasıdır.

Burada denetim aracının uygulanacağı platform, denetime tabi olan ekonomik aktörün sunduğu bilgi olup, denetimin amacı da sunulan bilgilerin oluşturulan standartlara uygunluğunun ölçülmesi ve derecelendirilmesidir.

3- Denetimin üçüncü özelliği ise denetim sonuçlarının önceden belirlenmiş standartlar ışığında hazırlanan bir denetim raporu vasıtası ile kullanıcılarının ilgisine sunulmasıdır.

Mali Denetim TANIMINDAN HAREKETLE mali denetimin Unsurları Aşağıdaki gibidir.

1-Denetim bir süreçtir. Başlangıç ve sonuç arasındaki faaliyetler belirli bir plan dahilinde yapılır.

2- İktisadi faaliyet ve olaylara ilişkin iddialar. Mali tablolar, işletmenin iktisadi faaliyetleri ile ilgili mali iddialarıdır. Denetçide bu mali tabloların doğruluğunu araştırır.

3- Önceden saptanmış ölçütler; Bu ölçütler Genel Kabul görmüş muhasebe ilkeleri, vergi mevzuatı ( vergi denetimi için), Sayıştay mevzuatı(kamu denetimi için) , muhasebenin temel kavramları, SPK mevzuatı  olabilir.

4- İlgi duyan taraflar; işletme sahip ve ortakları, işletme yöneticileri işletmeye kredi verenler, potansiyel yatırımcılar, Devlet + kamu (SPK gibi)

5- Uygunluk derecesi:  Yönetim tarafından ileri sürülen iddia ve bildirimlerin saptanmış ölçütlere ne derecede uyum içinde bulunduğunu belirleyen ölçüdür.

6- Tarafsızca kanıt toplamak ve kanıtları değerlendirmek.: Denetimin amaçlarına ulaşabilmesi için ulaşılabilen her türlü bilgi kanıt niteliğindedir. Kanıtların türleri ve kanıtların değerlenmesi için kullanılacak kriterler denetimin amacına göre farklı olabilir. Denetçi kanıtları toplarken tarafsız olmak zorundadır, önyargısız, bağımsız, profesyonel ve uzman bir kişi olarak davranmak zorundadır.

7- Sonuçları Bildirme: Denetçi işletme yönetimi tarafından ileri sürülen iddiaların geçerliliğini ve güvenilirliğini inceleyerek bunları onaylar ya da reddeder.

II- DENETİM ÇEŞİTLERİ:

Denetimi türleri konusunda; denetleyen kurumlar, denetlenen kurumlar, denetimin amacı ve kapsamı ile denetimin kamusal veya özel sektör nitelikli oluşuna vb. yaklaşımlarla çeşitli sınıflandırmalar yapılmaktadır.

Günümüzde denetimin kamusal veya özel sektör ayrımı giderek geçerliliğini yitirmekte, birbirinin yerine geçmekte, birbirine girmektedir.

Özel sektör üzerindeki kamusal denetim sürerken, kamu kesiminin denetiminde de özel sektör denetim kuruluşlarından artarak faydalanıldığı görülmektedir.

Yine özel sektör üzerindeki kamusal denetim de giderek özel sektör denetim kuruluşlarına yaptırılmaktadır.

Yukarıda sayılan nedenlerle denetimi kesin sınırlarıyla sınıflandırmak giderek güçleşmektedir.

Denetim sürecinin işlemesi, denetimde uygulanacak yöntem ve ilkeler denetimin türüne göre farklılık göstermektedir.

Bu nedenle yönetimin durumunu değerlendirmeye yarayan denetim faaliyetlerinin türlere ayrılmasında değişik ölçütler kullanılmaktadır.

Dolayısıyla uygulanan denetim teknikleri, denetimi yapan kurum, denetlenen kurumlar, denetimin zamanı, amacı, kapsamı, konusu gibi durumlar dikkate alınarak denetim çeşitli şekillerde sınıflandırılmıştır.

Bu nedenle denetim türleri konusunda oldukça fazla sınıflandırma bulunmakta ve kavram karmaşası da yaşanmaktadır.

Bununla birlikte teoride denetim aşağıdaki biçimde değişik sınıflandırmalara tabi tutulmuştur.

1-Klasik Anlamda Denetim:

Klasik anlamda denetim, konularına ve amaçlarına göre;

a-Finansal denetim,

b- Uygunluk denetimi

c-Performans denetimi

Olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Ancak, bu üç denetim türünün bir arada yürütülmesi halinde EKONOMİK DENETİM adında dördüncü bir denetim türü ortaya çıktığı da görülmektedir.

2- Statüsüne Göre Denetim:

Statüsüne göre denetim;

a-İç denetim

b-Dış denetim

Olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Dış denetimde kendi içinde ikiye ayrılmaktadır.

Bağımsız denetim

Kamu Denetimi olmak üzere de kendi içinde ikiye ayrılır.

3- Yapılış Nedenine Göre Denetim Türleri:

a-Zorunlu (Yasal) Denetim

b-İsteğe Bağlı (ihtiyari) Denetim

4- Yönetimin Denetlenmesi Bakımından:

a-Yasama erkinin denetimi,

b-Yürütme erkinin denetimi

c- Yargı erkinin denetimi

5- Kullanılan Yöntemler Bakımından:

a-Klasik denetim (gelenekçi denetim)

b-Modern-çağdaş denetim (sistemci denetim),

6- Denetim Zamanı Açısından:

a-Ön denetim yani karardan önce (önleyici) denetim

b-Karardan sonra yapılan (düzeltici) denetim

c-Anında denetim

Son olarak;

Denetim örgütlülük açısından doğal ve biçimsel denetim olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Biçimsel denetim oluşmadan önce hemen hemen her toplum ve örgütte var olan doğal denetim; insan davranışlarını sınırlayan ve ona yön veren, sosyo-ekonomik, kültürel, sosyolojik, tarihsel, dinsel ve benzeri yapılardan kaynaklanmıştır.

Örgütlülük açısından ele alınan bir diğer denetim türü olan biçimsel denetim ise asgari düzeyde de olsa her örgütte biçimsel ve hukuksal denetim şeklinde yer almıştır.

Bu anlamda örgüt öncelikle kendi yaptığı iç düzenlemelere daha sonra yaptığı anlaşma ve sözleşmelere, bulunduğu ülkenin yasa, anayasa gibi hukuk kurallarına bağlıdır.

Biçimsel denetim hiyerarşik denetim, vesayet denetimi ve Ombudsman denetimi şeklinde de yapılabilmektedir.

ABDULLAH ÇAVUŞ

E.Vergi Müfettişi/Bağımsız Denetçi

 

Hakkında admin

Check Also

“KALP KAZANMA SANATI: (KAMU DİPLOMASİSİ) Abdullah ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi

 “KALP KAZANMA SANATI: (KAMU DİPLOMASİSİ) Abdullah ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi Kamu diplomasisi, diğer ülkelerin ihtiyaçlarını, kültürlerini, halklarını …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

×