Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
ÜRÜN İHTİSAS BORSALARI VE ÜRÜN SENETLERİ
Abdullah ÇAVUŞ/ Bağımsız Denetçiler Derneği Başkanı (11.06.2020)
Lisanslı Depoculuk ile ilgili olarak başladığımız yazı serisinin ilkinde belirttiğimiz üzere; Hububat, Baklagiller, Yağlı tohumlar, Pamuk, Fındık, Zeytin, Zeytinyağı, Kuru Kayısı, Antepfıstığı gibi tarım ürünlerinin Modern altyapıya sahip sağlıklı ortamlarda depolanması, amacıyla 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu 17/02/2005 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Lisanslı depoculuk kanunu sadece saklama ve standardizasyon belirleme amacıyla çıkarılmamıştır.
5300 sayılı kanun ile getirilen sistem aynı zamanda tarımsal ürünlerin ticaretinin ürünün mülkiyetini temsil eden ürün senetleri vasıtasıyla; uluslararası alanda da faaliyet gösterebilecek nitelikteki ürün ihtisas borsasında yapılmasını öngören bir sistemdir.
Lisanslı depoculuk uygulaması ile üreticilerin, sağlıklı ortamlarda ürününü depolama imkânının sağlanması, ürününü hasat döneminde düşük fiyattan pazarlamak zorunda kalmadan hasat döneminin dışında daha yüksek fiyattan pazarlayabilmesi ve lisanslı depolara emanet edilen ürünü temsil eden ürün senetleri ile finansman ihtiyacının karşılanması hedeflenmiştir.
Lisanslı depoculuk sisteminin gelişmesinde; Avrupa Birliği’ne entegrasyon süreci kapsamında yapılan çalışmaların kayda değer etkisi olmuştur. En yoğun çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulan tarım sektöründe, tarımsal üretimin tüm aşamalarında, ürün kalitesinin artırılması, uygun koşullarda depolama, fiyatlandırma, kayıt sisteminin geliştirilmesi, pazarlama ve finansmanda ihtiyaç duyulan sistem ve mekanizmaların oluşturulmasına yönelik çabalar, bu alanda önemli yenilikleri beraberinde getirmiştir.
Bu süreçte tarımsal ürün piyasasındaki eksikliklerin giderilebilmesi için ürün borsalarının ve lisanslı depoculuk sisteminin geliştirilmesi amacıyla uygulanan projelerde kayda değer ilerlemeler sağlamıştır.
Pazarlama kanallarındaki tıkanıklığa çözüm bulmak ve etkin bir tarım ürünleri piyasasının kurulumunu sağlamak amacıyla 1998 yılında Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nezdinde hayata geçirilen ve Dünya Bankasının destek verdiği Ürün Borsalarını Geliştirme Projesi, 2003 yılında başarıyla tamamlanmıştır.
Devamında ise 2005 yılında 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve yönetmelikleri çıkarılarak yasal çerçeve oluşturulmuştur.
Konu ile ilgili bu ikinci yazımızda ÜRÜN İHTİSAS BORSALARI VE ÜRÜN SENETLERİ konusunda açıklamalar yapmaya çalışacağız.
I- ÜRÜN SENEDİ
1- Ürün Senedi:
Ürün senedine ilişkin hükümler 5300 sayılı kanunun kanunun 15, 16, ve 17. Maddelerinde düzenlenmiştir.
Öte yandan 5300 sayılı kanundan hareketle hazırlanan Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği 08.10.2005 tarihli ve 25960 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Daha sonra anılan yönetmelikte bazı değişiklikler yapılmış olmakla birlikte yönetmeliğin amacı; Lisanslı depo işletmelerinin depolamak üzere teslim aldıkları tarım ürünleri karşılığında düzenledikleri basılı ürün senedi hükmünde olmak üzere elektronik ürün senetlerinin oluşturulmasına, muhafazasına, alım satım ile cirosuna, aktarılmasına, değiştirilmesine, iptaline, güvenliğine ve benzeri işlemlere yönelik hususlar ile bu hizmetleri yürütecek kuruluşlara Bakanlıkça lisans verilmesi ve sözleşme yapılmasına dair usul ve esasları düzenlemektir.
Yönetmelikte ürün senedi, elektronik ürün senedi ve borsa konusunda yapılan tanımlar aşağıdaki gibidir.
ÜRÜN SENEDİ: Lisanslı depolara teslim edilen tarım ürünleri karşılığında nama veya emre düzenlenen, ürünlerin mülkiyetini temsil ve rehnini temin eden, teminat olarak verilebilen, ciro edilebilen veya edilemeyen ve Kanunda hüküm bulunmayan durumlarda Türk Ticaret Kanununda düzenlenen makbuz senedi hükümlerine tabi olan kıymetli evrakı,
ELEKTRONİK ÜRÜN SENEDİ: Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcısından-ESHS elektronik imza yetkisi almış lisanslı depo işletmesi tarafından, MKK’den temin ettiği arayüz aracılığı ile basılı ürün senedi hükmünde olmak üzere oluşturulan ve ilgili tarafların sınırlı yetkiler dahilinde erişim ve değiştirme hakkına konu olan elektronik kaydı,
BORSA: Aralarındaki sözleşme çerçevesinde lisanslı depo işletmesince düzenlenen ürün senetlerinin kote ettirildiği, alım satımının yapıldığı ve hareketlerinin kontrol ve takip edildiği ürün ihtisas borsasını veya Bakanlıktan ürün senedi alım satımı konusunda izin alan ticaret borsasını,
Bir ürünün lisanslı depo işletmesine teslim ve kabul edilmesi halinde, söz konusu ürün için ürün senedi düzenlenir. Teslimat sırasında ürün senedi dışında düzenlenen tartım makbuzu ve delil niteliğini haiz benzer belgeler de ürünün mülkiyetinin ispatında kullanılabilir. Ürün senedi veya delil niteliğini haiz diğer belgeler; ürünün aynı miktar, cins, sınıf ve kalitede mudîye geri verilmesini garanti eder ve bu teslim satış değil vedia anlamındadır.
Bu Kanun hükümlerine tâbi olarak düzenlenen ürün senedi ve benzer belgeler, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca düzenlenen vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri gibi değerlendirilmez.
Ürün senedinin içeriği, şekli ve muhafazasına ilişkin hususlar yönetmelikte düzenlenir.
Basılı ürün senetleri hükmünde olmak üzere elektronik ortamda da ürün senetleri oluşturulabilir. Elektronik ürün senetlerinin düzenlenmesine, muhafazasına, güvenliğine, bu hizmetleri yürütecek kuruluşların lisans almalarına, faaliyetlerine, denetimlerine ve diğer hususlara ilişkin usûl ve esaslar, ilgili mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla yönetmelikle düzenlenir.
Lisanslı depo işleticileri, ürün senetlerini imzalamaya yetkili kişi ya da kişilerin isimleri ile orijinal imzalarını ticaret sicilinde tescil ve ilân ettirir. İmzaya yetkili kişilerde herhangi bir değişiklik olduğu takdirde de aynı usûl izlenir. Ürün senedinin mevzuata uygun olarak düzenlenmesinden lisanslı depo işleticisi sorumludur.
Bu Kanun kapsamında düzenlenmiş ve iptal edilmemiş ürün senedinin temsil ettiği tarım ürününün tümü veya bir bölümü için başka bir ürün senedi düzenlenemez.
Ürün senedinin kaybolması veya zarar görmesi halinde ürün senedi sahibi, mülkiyetin tespiti için Türk Ticaret Kanununun makbuz senedinin kaybolmasına ilişkin hükümleri çerçevesinde bir karar almak üzere mahkemeye başvurur. Mahkeme kararına istinaden lisanslı depo işleticisi yeni bir ürün senedi düzenler.
Bu Kanun çerçevesinde ürün senedine bağlanmış tarım ürünlerinin haczi, ancak ürün senedinin haczi suretiyle yapılır.
2- Ürün senetlerinde Bulunması Gereken Hususlar:
Konuya ilişkin detay düzenlemeler yönetmeliğin 23 ila 28. Maddelerinde detaylı olarak yapılmıştır.
Ürün senedi aşağıdaki bilgileri içerir:
a) “Ürün Senedi” başlığı,
b) Lisanslı depo işletmesinin unvanı, lisans numarası ve adresi,
c) Ürünün depolandığı deponun numarası ve yeri,
ç) Tarih ve seri numarası,
d) “Nama/Emre Yazılı” ve “Ciro Edilebilir/Ciro Edilemez” ibareleri,
e) “Kredi/Avans Karşılığı Teminat Alınmıştır” ibaresi ile ürün senedi karşılığında kredi kullanılmışsa veya avans alınmışsa teminatı alan kuruluşun unvanı,
f) Mudinin ismi,
g) Ürünün, gün, ay ve yıl olarak depolama tarihi ile depolanabileceği son tarih,
ğ) Lisanslı depo işletmesinin, lisanslı depo ücret tarifesi çerçevesinde ücretlerini talep etme hakkına sahip olduğuna ve ürün senedinin alım satım ve depodan teslim alınması aşamasında ücretlerin tahsil edilerek lisanslı depo işletmesine ödeneceğine dair açıklama,
h) Unvanı yazılı lisanslı depo işletmesinde depolanan ürün için çıkarıldığı; ürünün, analiz ve sınıflandırma işleminin ürün standardına göre yetkili sınıflandırıcılar tarafından yapıldığı, 15 inci maddede belirtilen rizikolara karşı sigortalandığı ve azamî depolama süresini geçmemek, depolama ücretini ödemek ve orijinal veya doğru olarak ciro edilmiş senedi ibraz etmek şartıyla depodan geri alınabileceği ibareleri,
ı) Analiz ve sınıflandırma belgesinin tarihi ve nosu ile ürünün ağırlığı,
i) Ciro işlemi için boş alan,
j) Ürün senedini imzalamaya yetkili kişi ya da kişilerin imzası,
k) Ürünün çeşidine göre Bakanlıkça belirlenen diğer bilgiler.
Ürün senetleri, birbirini takip eden seri numaralı ve varsa lisanslı depo işletmesinin logosunu taşıyacak şekilde, giderleri lisanslı depo işletmesince ödenmek üzere filigranlı ya da özel kağıtlara Bakanlıkça bastırılır ve lisanslı depo işletmesine tutanakla teslim edilir.
Ürün senetlerini imzalamaya yetkili kişi ya da kişilerin isimleri ile orijinal imzaları ticaretnsiciline tescil edilir. Ayrıca bu durum, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilân ettirilir. İmzaya yetkili kişilerde herhangi bir değişiklik olduğu takdirde aynı usul izlenir.
Ürün senedinin mevzuata uygun olarak düzenlenmesinden, senedi imzalayanlarla birlik Ürün senedinin kaybolması veya zarar görmesi halinde ürün senedi sahibi, Türk Ticaret Kanununun makbuz senedinin kaybolmasına ilişkin hükümleri çerçevesinde mülkiyetin tespiti için mahkemeye başvurur.
Mahkeme kararına istinaden lisanslı depo işletmesince yeni bir ürün senedi düzenlenirse lisanslı depo işletmesi de sorumludur.
3- Elektronik Ürün Senetleri
Konuya ilişkin detay düzenleme Elektronik ürün Senetleri Yönetmeliğinin 5 ila 7. Maddelerinde yapılmıştır. Konuya ilişkin5. Madde hükmü aynen aşağıdaki gibidir.
Lisanslı depo işletmelerine teslim edilen tarım ürünlerini temsil eden basılı ürün senetleri yerine, bu senetlerle aynı hak ve yükümlülükleri doğuran elektronik ürün senetleri çıkartılabilir. Lisanslı depo işletmesi elektronik ürün senetleri düzenlettirmek için Bakanlıktan ayrıca izin alır.
Elektronik ürün senetleri, aralarındaki elektronik ürün senedi tedarik sözleşmesi çerçevesinde, lisanslı depo işletmesi tarafından bedeli mukabilinde temin edilecek bir arayüz kullanılarak düzenlenir.
Aynı ürünü temsilen hem basılı hem de elektronik ürün senedi düzenlenemez. Hangi ürün veya ürün grubu bazında hem basılı hem de elektronik, hangilerinde sadece basılı veya sadece elektronik ürün senedi çıkarılabileceği, Bakanlık tarafından belirlenir.
Elektronik ürün senedinde mudi olarak tanımlanan kişi, basılı ürün senedi mudisi ile aynı hak ve imtiyazlara sahip olur.
Elektronik ürün senedi kayıt ve işlemlerinde gizlilik esastır. İlgili taraflar, elektronik ürün senedi tedarik sözleşmesinde belirlenen çerçevede ürün senedi bilgi ve kayıtlarına erişebilir, işlem yapabilir ve kamuya açabilirler. Ancak Bakanlık ve yetkili mercilerin talebi halinde, gizlide olsa bu kayıt ve bilgilerin yetkililere verilmesi zorunludur.
Elektronik ürün senedinde, aynı anda sadece bir kişi mudi olabilir ve o andaki mudi elektronik ürün senedini başka birine devredebilir.
Elektronik ürün senetleri, seri olarak birbirini takip edecek şekilde numaralandırılır ve on yıl boyunca aynı numara verilmez.
Lisanslı depo işletmesi, kendisinin mudisi olduğu elektronik ürün senetleri hariç olmak üzere, hiçbir elektronik ürün senedini değiştiremez, devir veya iptal edemez. Devir yetkisi sadece elektronik ürün senedi mudisine aittir.
Elektronik ürün senetleri için, sahip olunan ürün özellikleri ve miktarı hakkında bilgi verme mahiyetinde belgeler düzenlenebilir.
III- ÜRÜN İHTİSAS BORSASI:
Ürün ihtisas borsası, Ticaret Bakanlığının ve Sermaye Piyasası Kurulunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla anonim şirket şeklinde kurulur. Şirketin kuruluşunda, bölge düzeyinde faaliyet gösterecekler için beş, ulusal düzeyde faaliyet gösterecekler için on, uluslararası düzeyde faaliyet gösterecekler için onbeş milyon TL’ den az olmamak üzere sermayeye sahip olunması gerekir.
Kuruluş izni alan şirkete ancak Kanunun öngördüğü şartları taşıdığının tespiti halinde faaliyet izni (lisans) verilir. Şirket faaliyet izni almadan ürün ihtisas borsacılığı faaliyetinde bulunamaz.
Alivre sözleşmeler ile lisanslı depolarca düzenlenen kıymetli evrak hükmündeki ürün senetleri ve ürünü temsil eden benzer senetlerin alım satımı ve rehni gibi işlemlerin ürün ihtisas borsalarında kontrolü ve tescili zorunludur. Borsada tescil gerçekleşmedikçe ürün mülkiyeti başkasına devredilemez.
Kota edilerek ilgili ürün senedinin ve alivre sözleşmelerin alınıp satıldığı bir ürün ihtisas borsası faaliyette bulunmuyorsa bunlar teknik, kurumsal ve malî alt yapısının yeterliliği tespit edilen ve Bakanlığımızdan izin alan ticaret borsalarında işlem görür.
Ürün senetlerine ilişkin; alım satımın tescili, devir ile bedelinin ödenmesi, alıcı ve satıcı ile üçüncü şahısların haklarının korunması, yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve alım satıma ilişkin diğer hususlar, borsanın sorumluluğunda olup, bu işlemlerden dolayı doğan zararlar borsa tarafından tazmin edilir.
Konuya ilişkin olarak TOBB tarafından hazırlanan ÜRÜN İHTİSAS BORSASININ KURULUŞ, FAALİYET, İŞLEYİŞ VE DENETİM USUL VE ESASLARI HAKKINDA YÖNETMELİK 10.08.2017 Resmî Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Türkiye Ürün İhtisas Borsası 5174 sayılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Kanunu’nun 53. maddesi, 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na tabi olarak faaliyette bulunmak üzere, T.C. Ticaret Bakanlığı ve Sermaye Piyasası Kurulunun teklifi üzerine 06 Nisan 2017 tarihli ve 30030 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan 2017/9986 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına istinaden 08.06.2018 tarihinde kurulmuştur.
TÜRİB’in başlıca amacı ve faaliyet konusu; “5300 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat çerçevesinde lisanslı depo işletmecilerince oluşturulan elektronik ürün senetleri ile elektronik ürün senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin ticaretinin yürütülmesini sağlamak üzere borsacılık faaliyetinde bulunmaktır.”
TÜRİB özel hukuk tüzel kişiliğini haizdir.
Bunun yanında ÜRÜN İHTİSAS BORSALARINA ilişkin mevzuatla aşağıdaki gibidir.
1-Kanunlar
– 5174 sayılı TOBB Kanunu
– 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu
– 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu
2- Cumhurbaşkanlığı Kararları
– 02.01.2020 tarihli ve 2015 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı
– 23.12.2019 tarihli ve 1843 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı
3- Yönetmelikler
– 10.08.2017 tarihli ve 30150 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Ürün İhtisas Borsasının Kuruluş, Faaliyet, İşleyiş, Denetim Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik
– 20.04.2019 tarihli ve 30751 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türkiye Ürün İhtisas Borsasında Aracılık Faaliyetleri ile Aracıların Gözetimi ve Denetimi Hakkında Yönetmelik
– 12.11.2011 tarihli ve 28110 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Elektronik Ürün Senedi Yönetmeliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Yönetmeliği
– 08.10.2015 tarihli ve 25960 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yetkili Sınıflandırıcıların Lisans Alma, Faaliyet ve Denetimi Hakkında Yönetmelik
– 21.12.2005 tarihli ve 26030 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Lisanslı Depoculuk Tazmin Fonu Yönetmeliği
4- Yönergeler
– Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. Elektronik Ürün Senedi Piyasası Yönergesi
– Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. Elektronik Ürün Senedi Piyasası Takas ve Temerrüt İşlemleri Yönergesi
5- Prosedürler
– Türkiye Ürün İhtisas Borsası A.Ş. Elektronik Ürün Senedi Piyasası Prosedürü
6- Tebliğler
– Elektronik Kayıt Kuralları
– 20.03.2020 tarihli ve 31074 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Lisans Alarak Faaliyet Gösteren Depolarda Muhafaza Edilen Tarımsal Ürünler İçin Destekleme Ödemesi Yapılması Hakkında Tebliğ
– 27.06.2019 tarihli ve 30814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Süt Ürünleri Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Antep Fıstığı Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Fındık Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hububat, Baklagiller ve Yağlı Tohumlar Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kuru Kayısı Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarih ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Kuru Üzüm Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Pamuk Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Zeytin Lisanslı Depo Tebliği
– 12.04.2013 tarihli ve 28616 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Zeytin Yağı Lisanslı Depo Tebliği
Konuya ilişkin yazılarımız devam edecektir.
Bir sonraki yazımızın konusunda Lisanslı Depolarda Bağımsız Denetim uygulamaları konusunda olacaktır.
11.06.2011
Abdullah ÇAVUŞ
Bağımsız Denetçiler Derneği Başkan
