Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
ŞİRKETLERDE YOLSUZLUK AŞAMALARI
Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi
Yolsuzluğun sosyal ve siyasal sistemler üzerindeki yıkıcı etkilerinin yanı sıra; özel sektör bağlamında, kurumsal itibarı tahrip ettiği, girişimciliği engellediği, serbest piyasayı zayıflattığı ve ekonomik istikrarı tehdit ettiği gözardı edilmemelidir.
IMF’nin yapmış olduğu bir araştırmaya göre, yolsuzluğun fazla olduğu ülkelere yapılan yatırım ile yolsuzluğun daha az olduğu ülkelere yapılan yatırımın hacmi karşılaştırıldığında, yolsuzluğun daha fazla olduğu ülkelere yapılan yatırımın neredeyse yüzde beş daha az olduğu görülmektedir.
Türkiye özelinde bakılacak olursa, gerek vatandaşlar gerekse iş dünyasının kendi gözünde yolsuzluk, özel sektörde bir sorundur. Transparency International’ın 2013 yılında gerçekleştirmiş olduğu küresel yolsuzluk barometresine göre, Türkiye’deki katılımcıların yüzde ellisi özel sektörde yolsuzluk olduğunu düşünmektedir .
Uluslararası Şeffaflık Derneği olarak 2015 yılında gerçekleştirdiğimiz kamuoyu araştırmasında da katılımcıların %61’i özel sektörün rüşvet, hediye vb. vererek kamusal işlemler ve hukuki düzenlemeler üzerinde çok etkili olduğunu belirtmiştir .
2014 yılında TÜSİAD’ın “İş Dünyası Bakış Açısıyla Yolsuzluk: Algı ve Politika Önerileri” çalışması kapsamında gerçekleştirdiği ve iş dünyasını temsil eden 801 kişilik bir örneklemden oluşan anket ise, iş dünyasının yolsuzluğu, maliyet, vergi ve kayıt dışılıktan kaynaklanan sorunlardan sonra karşılaştıkları ve iş dünyasını etkileyen en büyük sorun olarak gördüğünü göstermektedir. Ankete katılan kişilerin %46’sı ise bu sorunun, yani iş dünyasında yolsuzluğun artacağını düşünmektedir.[1]
Finansal krizlerin yolsuzlukların sayısını arttırdığı konusunda birçok yönetici birleşiyor. Bunun başlıca sebebi krizler sırasında kişisel ve çevresel etkenlerin yolsuzluğa uygun ortam hazırlaması. Genelde krizlerde bütçe kısıtlamaları sebebiyle kontroller minimuma iniyor. İşten çıkarmalar dolayısıyla, kişi başına düşen iş yoğunluğu artıyor. Kişi 8 saat çalışacağına günde 10-12 saat çalışmak zorunda kalabiliyor. Bu durumda da, çok az paraya çok iş yaptığını düşünerek çalışan kendi içinde yolsuzluğa mantıklı bir gerekçe buluyor, yolsuzluk sonucunda elde ettiği parayı kendi hakkı görüyor. Şirketim bana borçlu düşüncesine kapılıyor.
Yolsuzluk yapan çalışanların profilini çizmek ne kadar doğru tartışılır ancak şüphe uyandıran davranışları tasvir etmek mümkün. Örneğin, çok çalışan, mesai bitimi, haftasonu, yaz tatili demeden kendini tam anlamıyla işine adamış kişilerin bir kısmı yolsuzlukların içinde oluyor. Sürekli işinin başında olarak yaptığı işlere kimseyi karıştırmak istemiyor ve kontrolü elinde tutuyor. Yolsuzluklar ülkeden ülkeye şirketten şirkete ve pozisyondan pozisyona şekil değiştirebiliyor. Örneğin, Amerika ve İngiltere’de finansal krize sebep olan spekülatif hareketler yatırımcıların paralarını riske ederken, birçok finansçının kişisel servetine katkıda bulundu.
Türk şirketlerinde en sık rastlanılan yolsuzluk, dolandırıcılık, hırsızlık ve zimmete para geçirme. Yapılan dolandırıcılığın büyüklüğü çoğunlukla yapan kişinin kıdemiyle doğru orantılı oluyor. Bunun en önemli sebebi kişinin çok fazla yetkiye sahip olması. Tek bir kişi hem bankalara para transferini yapmak, hem işlemleri kontrol etmek, hem de bunları raporlandırmakla görevlendiriliyor. Böyle olunca durumun saptanması ve suistimalin farkedilmesinde çok geç kalınıyor.
Şirketlerde gerçekleştirilen yolsuzluklar için de çeşitli aşamalar söz konusudur. Şirket yolsuzluklarının ortak özellikleri çok olduğu için böyle genel bir aşamalardan söz etmek mümkündür.
Bu aşamada şirketin mali kaynakları, mal varlıkları, imkanları, elde edeceği kar veya diğer menfaatler haksız bir şekilde ele geçirilir. Bu aşama şirket için mali zararın kesinleştiği aşamadır. Bu aşamada yolsuzluk eylemi bir defada olabileceği gibi birden çok işlemin veya hareketin sonucunda da gerçekleşmiş olabilir. Bu aşama şirket kaynaklarının haksız yere yolsuzluk eylemini gerçekleştiren kişi veya kişilere mülkiyetine, tasarrufuna geçmesi ile tamamlanmış olur.
Yolsuzluk aşamasında yapılan iş veya işlemlerin üzeri örtülerek, yolsuzluk eyleminin ortaya çıkmaması için yapılması gerekenler, kamuflaj işlemleri bu aşamada gerçekleştirilir. Genelde yolsuzluk aşamasının tüm iş ve işlemleri belgeler üzerinde herhangi bir sorun olmadığını gösterir hale getirilir. Bu aşamada bu görüntüyü sağlayabilmek için sahte belge düzenleme, sahte imza gibi tespiti adli cezayı gerektirecek olumsuz davranışlarda görülmektedir. Gizleme aşaması önemli bir aşama olup yolsuzluk eyleminin ortaya çıkarılması bu aşamada suçlular tarafından yapılan hatalardan kaynaklanmaktadır. Her temas iz bırakır ilkesinde olduğu gibi her yolsuzluk gizleme aşamasında bir iz veya ipucu bırakmaktadır. Bu aşamada bulunacak delillerle suçtan suçluya giden bir yol izlenmiş olacaktır.
Bu aşamada yolsuzluktan elde edilen mali imkanlar suçlular tarafından genelde dikkat çekmeyecek şekilde tasarruf edilir. Yolsuzluk gelirleri çeşitli şekillerde kullanılarak değerlendirilmeye çalışılır. Genelde bu aşamada yolsuzluk eylemlerini yapanların hatası olağan gelirleri ile açıklayamayacakları lüks denilebilecek varlıklara yolsuzluk gelirlerini aktarmasıdır. Şirketin pazarlama müdürünün kendisine son model bir jeep alması veya yat alması gibi dönüştürme eylemleri her zaman dikkati çekmiştir. Bu tip durumlar normalde şüphe edilmeyen yolsuzluk zanlılarının araştırma konusu haline gelmesine neden olur. Gizleme aşamasının tersine bu noktada suçludan suç delillerine giden bir yol izlenmiş olur.
[1] http://www.seffaflik.org/wp-content/uploads/2016/05/%C3%96zel-Sekt%C3%B6rde-Yolsuzlukla-M%C3%BCcadele-Rehberi.pdf
