Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
SAYIŞTAY DENETİMLERİNDE İLK İNCELEME SÜRECİNDE İSTENİLEN EVRAKLAR
ABDULLAH ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi
Siyasi partiler, Anayasa ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını sağlayarak demokratik bir devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek üzere teşkilatlanan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır.
Siyasi partiler belirtilen bu amaçlarına ulaşabilmek, seçimlerde istedikleri sonuca elde edebilmek amacıyla uygun harcamalarını finanse edebilmek için gelir kaynaklarına ihtiyaç duyarlar.
Siyasi partiler demokrasinin vazgeçilmez unsurlarıdır. Demokratik bir sistemin en temel özellikleri arasında mali saydamlık ve hesap verilebilirlik olduğu bilinmektedir. Siyasi partilerin mali saydamlıklarının ve mali hesap verilebilirliklerinin en temel argümanı onların mali denetime tabi tutulmasıdır. Türkiye’de anayasal bir tercih olarak siyasi partilerin mali denetim yetkisi ve görevi Anayasa Mahkemesine verilmiştir.
Anayasa Mahkemesi ise bu yetkisini ülkemizde hesap mahkemesi olarakt a bilinen SAYIŞTAY kanalıyla kullanmaktadır.
6216 sayılı ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU VE YARGILAMA USULLERİ HAKKINDA KANUN’un 55’inci maddesi hükümlerine göre siyasi partiler, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti genel merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini 2820 sayılı Kanun hükümleri çerçevesinde Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine gönderirler.
Anayasa Mahkemesi ise siyasi partiler tarafından gönderilen bu belgeleri incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına gönderir.
Parti mali denetimlerine ilişkin başka bir düzenleme ise Anayasa Mahkemesi iç tüzüğünde yapılmış bulunmaktadır.
Keza atıf yapılan SAYIŞTAY mevzuatında da benzer düzenlemeler yapılmıştır.
Son olarak 2820 sayılı Siyasal partiler kanununda de denetimlere ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.
Bu düzenlemeler doğrultusunda ilk incelemede istenilen evraklar ve ilk inceleme süreci aynen aşağıdaki gibidir.
1- Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün “Malî Denetimde İlk İnceleme” Başlıklı 51’inci Maddesi:
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü ’nün “Malî denetimde ilk inceleme” başlıklı 51’inci maddesinde ilk incelemeye ilişkin süreç detaylı olarak belirlenmiştir.
Anılan madde hükmü aynen aşağıdaki gibidir.
“Sayıştay Başkanlığınca görevlendirilecek denetçiler kendilerine havale edilen kesin hesapları, 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 73’üncü ve 74’üncü maddelerine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği, devir rakamlarının doğru olup olmadığı ve kesin hesap çizelgelerinde sonuca etkili maddi bir hata veya tutarsızlık bulunup bulunmadığı yönünden incelerler. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden, bu konular hakkında doğrudan bilgi isteyebilirler. İstenilen bilgilerle dayanağını oluşturan evrak ve belgelerin geciktirilmeksizin verilmesi zorunludur.
Görevli denetçiler, siyasi partilerin örgütlendiği bütün illerin kesin hesaplarını gönderip göndermediklerini saptayabilmek için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca tutulan siyasi parti sicil dosyalarından yararlanırlar.
Denetçiler, kesin hesapların kendilerine havale edilmesi tarihinden itibaren en geç iki ay içinde düzenleyecekleri raporları Başkanlığa sunarlar; varsa eksiklik, hata veya tutarsızlıkları ortaya koyarak bunların nasıl giderileceğini belirtirler.
Eksikliklerin tamamlanması, hata ve tutarsızlıkların düzeltilmesi için ilgili siyasi partiye, Mahkemece, bir ayı geçmeyecek uygun bir süre verilir.
Kesin hesaplarda eksiklik, hata ve tutarsızlık bulunmadığının anlaşılması veya bunların usulünce giderilmesi hâlinde işin esasının incelenmesine karar verilir.
Bu kararda parti genel merkezi ve il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ile bunların kaydedildiği defter kayıtlarını göndermesi için ilgili partiye bir ayı geçmeyecek uygun bir süre verilir. Bu karar ilgili partiye bildirilir.”
Hükümleri bulunmaktadır.
Bu çerçevede ilk incelemede dikkate alınacak hususlar aşağıda sıralanmış bulunmaktadır.
2-Kesin Hesapta Bulunması Gereken Belgeler
2820 sayılı Kanun’un “Parti bütçeleri ve kesin hesabı” başlıklı 73’üncü maddesinde,
“Siyasi partilerin, bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı ayrı ayrı gelir tahminlerini ve gider miktarlarını gösteren bir yıllık bütçe hazırlarlar ve ilgili takvim yılından önceki Ekim ayı sonuna kadar genel merkeze gönderirler. Bu bütçeler ile aynı süre içinde hazırlanacak genel merkez bütçesi en geç ilgili takvim yılından önceki Aralık ayı sonuna kadar parti merkez karar ve yönetim kurulunca incelenir ve karara bağlanır.
Siyasi partilerin hesapları bilanço esasına göre düzenlenir.
Parti merkezi ve bağlı ilçeleri de kapsamak üzere iller teşkilatı her bütçe yılını izleyen
Nisan ayı sonuna kadar, bir evvelki yıla ait uygulama sonuçlarını gösteren kesin hesaplarını hazırlarlar.”
Aynı Kanun’un 74’üncü maddesinin ikinci fıkrasında da,
“Siyasi partilerin genel başkanları, karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı
birer örneğini Haziran ayı sonuna kadar Anayasa Mahkemesine ve bilgi için Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına vermek zorundadırlar. Bu belgelere, ilgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz milyon lirayı (yeni hesapla yüz lirayı) aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini de belirten listeleri eklenir.”
Hükümlerine yer verilmiştir.
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 51’inci maddesinde, yukarıda belirtilen madde hükmüne benzer bir düzenleme yer almaktadır.
Söz konusu maddenin birinci fıkrasında;
“Siyasi partiler, 22/4/1983 tarihli ve 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nun 74’üncü maddesi uyarınca genel başkanları tarafından imzalanmış yazı ve ekinde,
a) Merkez karar ve yönetim kurullarınca (parti tüzüğünde kesin hesapları onaylama görevi verilen yetkili organlarınca) alınmış parti genel merkezi ve iller örgütleri kesin hesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin kararın onaylı örneğini,
b) Karara bağlanmış ve birleştirilmiş bulunan bir yıllık kesin hesabın onaylı örneğini,
c) Parti genel merkez kesin hesabının onaylı örneğini,
ç) Bağlı ilçeleri de kapsayan ve il sorumluları tarafından imzalanmış olan iller teşkilatı kesin hesaplarının onaylı örnekleri ile genel merkez tarafından düzenlenecek olan il teşkilatları kesin hesaplarının icmal listesini,
d) Parti genel merkez ve il teşkilatlarının aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve
değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten listeleri,
e) Parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yılsonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazılarını, Haziran ayı sonuna kadar Mahkemeye sunarlar.
Mahkemece söz konusu belgeler incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına gönderilir.”
Hükmü yer almaktadır.
Bu itibarla siyasi partilerin mali denetiminin yapılabilmesi için, ilgili mevzuat hükümleri gereğince aşağıda yer verilen belgelerin partilerin kesin hesap dosyalarında yer alması gerekmektedir.
Söz konusu aşağıdaki belgeler, incelenmek üzere Anayasa Mahkemesi Başkanlığınca Sayıştay Başkanlığına gönderilir.
1- Parti kesin hesabının Anayasa Mahkemesine sunulduğuna dair Genel Başkan imzalı yazı.
2- Bağlı ilçeleri de kapsayan iller örgütlerinin o yıla ilişkin kesin hesapları,
3- Parti genel merkezinin yine o yıla ilişkin kesin hesabı,
4- Parti genel merkezi ile il kesin hesaplarını içeren birleştirilmiş kesin hesap cetveli,
5- Parti tüzüklerinde belirlenmiş yetkili organlarınca alınmış, parti genel merkezi ve iller örgütleri kesin hesaplarının incelenip kabul edildiğine ve birleştirildiğine ilişkin karar,
6- İlgili siyasi partinin aynı hesap döneminde edindiği taşınmaz ve değeri yüz lirayı aşan taşınır malların, menkul kıymetlerin ve her türlü hakların değerleri ile edinim tarihlerini ve şekillerini belirten liste,
7- Parti genel sekreteri ve genel saymanının imzasını taşıyan yılsonu kasa mevcudunu gösteren kasa sayım tutanağı ile banka hesaplarına ilişkin olarak banka yetkililerince onaylanmış mutabakat yazıları.
3- Kesin Hesaptaki Eksik Belgelerin Tamamlatılması
Siyasi partilerin Anayasa Mahkemesine gönderdiği kesin hesaplarında herhangi bir eksiklik bulunması durumunda söz konusu eksiklikler Sayıştay Başkanlığı tarafından yapılacak yazışmalarla tamamlatılır.
Buna göre siyasi partilerin kesin hesaplarını inceleyen denetçiler, kesin hesap belgelerindeki söz konusu eksiklikleri içeren resmi yazıyı bir üst yazı ile Başkanlığa sunarlar. Başkanlıkça söz konusu resmi yazılar ilgili siyasi partilere tebliğ edilerek kesin hesaba ilişkin eksikliklerin giderilmesi temin edilir.
SAYIŞTAY takibi yapılan yazışmalar sonucunda siyasi partilerin kesin hesaplarındaki eksikliklerin bütünüyle giderilememesi halinde, ilgili denetçiler söz konusu eksikliklere
Anayasa Mahkemesine gönderilecek ilk inceleme raporlarında yer verirler.
Eksiklikler tamamlatıldıktan sonra sırasıyla aşağıdaki incelemeler yapılır.
a-Genel Başkan İmzalı Yazının İncelenmesi
b-Kesin Hesaba İlişkin Parti Yetkili Kurul Kararının İncelenmesi
c-Genel Merkez Kesin Hesabının İncelenmesi
d-İl Örgütleri Kesin Hesaplarının İncelenmesi
e-Birleştirilmiş Kesin Hesabın İncelenmesi
f-Taşınmaz ve Taşınır Mallar ile Menkul Kıymet ve Hak Edinimlerinin İncelenmesi
g- Banka ve Kasa Mevcuduna İlişkin Belgelerin İncelenmesi
Süreçleri tamamlanır ve ilk inceleme ile ilgili RAPORLAMA sürecine geçilir.
Bir sonraki yazımızda yukardaki ilk inceleme süreçleri anlatılmaya çalışılacaktır.
KAYNAK
1-SAYIŞTAY SİYASİ PARTİ MALİ DENETİM REHBERİ
2-İLGİLİ KANUNLAR
