Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
PARTİ DENETİMLERİNDE SAYIŞTAY ESAS İNCELEME RAPORU
Abdullah ÇAVUŞ/E.Vergi Müfettişi
Sayıştay tarafından gönderilen ilk inceleme raporları Anayasa Mahkemesince karara bağlanır. Anayasa Mahkemesi, ilk incelemeye ilişkin kararlarında esas incelemenin yapılabilmesi amacıyla partilerin gelir gider belgeleri ve defter kayıtlarının Sayıştaya sunulması için belirli bir süre tayin eder. Partiler bu süre içerisinde gelir gider belgeleri ve defter kayıtlarını Sayıştaya sunarlar.
II- ESAS İNCELEME
Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün “Malî denetimde esasın incelenmesi” başlıklı 52’nci maddesinde aşağıdaki hükümler bulunmaktadır.
- Parti tarafından gelir gider belgeleri ve defter kayıtları esas incelemenin yapılması için Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Partilerin genel merkezleri ile il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenir. Yapılacak denetimin esas ve usulleri ile il teşkilatlarının hangilerinin inceleneceği hususu, Mahkeme tarafından aksi kararlaştırılmadıkça Sayıştay Başkanlığınca belirlenir.
- İşin esasına ilişkin inceleme, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve kanuna uygun olup olmadığı yönlerinden yapılır. Doğruluk incelemesi, kesin hesapların dayanağını oluşturan defter ve belgeler üzerinde yapılan incelemeyi kapsar. Kanuna uygunluk incelemesi, gelirlerin ve giderlerin Siyasi Partiler Kanunu’na uygun olarak yapılıp yapılmadığını tespit etmeye yöneliktir.
- Görevli denetçiler, partilerin genel merkezleri ile incelenmesi öngörülen il teşkilatlarının parti defterleri, gelir ve gider kayıtları ile bunlara ilişkin belgeleri inceleyerek kesin hesaplarla karşılaştırırlar. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden, bu konular hakkında doğrudan bilgi isteyebilirler. İstenilen bilgilerle bunların dayanağını oluşturan evrak ve belgelerin geciktirilmeksizin verilmesi zorunludur.
- Denetçilerce, incelemeler esnasında tespit edilen konu ve bulguları içeren inceleme raporları ilgili siyasi partiye gönderilerek, raporun kapsamı gözetilmek suretiyle en geç iki ay içinde bu konular hakkındaki görüşlerini bildirmesi istenir.
- Denetçiler, ilgili siyasi partinin görüşleri ile kendi düşüncelerini içeren esas raporlarını Mahkemeye sunarlar. Rapora alınan konularla ilgili belgelerin bir örneği ile partiye gönderilen inceleme raporu ve partinin cevabı rapor ekine konulur. Raporda gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenen il teşkilatları belirtilir.
Buna göre, siyasi partilerin gelir ve gider belgeleri ile defter kayıtları, esas incelemenin yapılması için doğrudan Sayıştay Başkanlığına gönderilir. Siyasi partilerin genel merkezleri ile il teşkilatlarının gelir gider belgeleri ve defter kayıtlarının inceleme ve denetiminin usul ve esasları ile il teşkilatlarının hangilerinin inceleneceği hususu, Anayasa Mahkemesi tarafından aksi kararlaştırılmadıkça Sayıştay Başkanlığınca belirlenir.
Bu yönüyle, hangi il örgütlerinin merkezde veya yerinde denetim kapsamına alınacağına, denetimlerin işin kapasitesine göre tek kişi veya ekip halinde yürütüleceğine ilgili Grup Başkanının teklifi üzerine mevcut işgücü ve iş programı dikkate alınarak Sayıştay Başkanlığınca karar verilir.
Sayıştay Başkanlığınca görevlendirilen denetçiler, partilerin genel merkezleri ile incelenmesi öngörülen il teşkilatlarının parti defterleri, gelir ve gider kayıtları ile bunlara ilişkin belgeleri inceleyerek kesin hesaplarla karşılaştırırlar. Gerektiğinde, ilgili siyasi partilerin her kademedeki yetkililerinden sözlü ve yazılı olarak doğrudan bilgi isteyebilirler.
Siyasi partilerin bütçeleri, bilançoları, gelir ve gider cetvelleri ile kesin hesaplarının nasıl düzenleneceği partilerin iç yönetmeliklerinde gösterilir. Siyasi partilerin hesaplarının 2820 sayılı Kanun’un 73’üncü maddesine göre bilanço esasına göre düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca aynı Kanun’un 60’ıncı maddesine göre, siyasi partiler tarafından yapılan bütün gelir ve gider işlemleri, bağlı bulunulan seçim kurulu başkanı tarafından sayfaları mühürlenip tasdik edilen ilgili defterlere düzenli bir şekilde kaydedilir.
Esasa ilişkin incelemeler, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin doğru ve kanuna uygun olup olmadığı yönlerinden yapılır. Doğruluk incelemesi, kesin hesapların dayanağını oluşturan defter ve belgelerde yer alan tutar ve bilgilerin doğruluğu ve kesin hesaplara aynı şekilde aktarılıp aktarılmadığı yönüyle yapılan incelemeleri kapsar. Kanuna uygunluk incelemesi, gelirlerin ve giderlerin Siyasi Partiler Kanunu’na ve ilgili diğer mevzuat hükümlerine uygun olarak yapılıp yapılmadığını tespit etmeye yöneliktir.
II-İNCELEMELERDE BAKILACAK HUSUSLAR
SAYIŞTAY Esas İnceleme sürecinde aşağıdaki hususları inceler.
1-Gelir Kaynaklarının İncelenmesi
2820 sayılı Kanun’un 61.maddesinde gelir kaynakları tek tek sayılmıştır. Esas incelemede gelir kaynaklarının kanunun 61.ci maddesine uygunluğu araştırılmaktadır.
Anılan maddede sayılan gelir unsurları aşağıdaki gibidir.
a) Parti üyelerinden alınacak giriş aidatı ile üyelik aidatı, b) Partili milletvekillerinden alınacak milletvekilliği aidatı, c) Milletvekili, belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ve il genel meclis üyeliği aday adaylarından alınacak özel aidat, (Bu aidatlar 64 üncü maddedeki esaslar dahilinde siyasi partilerin yetkili merkez karar organlarınca tespit ve tahsil olunur.) d) Parti bayrağı, flaması, rozeti ve benzeri rumuzların satışından sağlanacak gelirler, e) Parti yayınlarının satış bedelleri, f) Üye kimlik kartlarının ve parti defter, makbuz ve kağıtlarının sağlanması karşılığında alınacak paralar, g) Partice tertiplenen balo, eğlence ve konser faaliyetlerinden sağlanacak gelirler, h) Parti mal varlığından elde edilecek gelirler, i) Bağışlar j ) Devletçe yapılan yardımlar (h) bendinde yazılı parti mal varlığından elde edilen gelirler hariç olmak üzere, diğer bentlerde yazılı kaynaklardan elde edilen gelirlerden hiçbir surette vergi, resim ve harç alınmaz.
2-Giderlerin Yapılmasında Usul ve Giderlerin İncelenmesi
Giderlerin yapılmasına ilişkin düzenlemeler 2820 sayılı Kanun’un “Giderlerin yapılmasında usul” başlıklı 70’inci maddesinde yer almaktadır.
Buna göre;
Söz konusu maddeye göre; “Siyasi partilerin giderleri amaçlarına aykırı olamaz.
Bir siyasi partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzelkişiliği adına yapılır. Beş milyon lirayı aşmayan (her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır) harcamaların makbuz veya fatura gibi bir belge ile tevsik edilmesi zorunlu değildir.
Ancak, bütün harcamaların yetkili organ veya merciin kararına dayanması şarttır. Şu kadar ki, yetkili organca onaylanan bütçede öngörülmüş bulunmak kaydıyla beşmilyon lirayı aşmayan harcamalar ile genel tarifeye bağlı giderler için ayrıca karar alınmasına gerek yoktur.
Giderlere ait belgeleri saklama süresi, özel kanunlarda gösterilen daha uzun süreye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, kesin hesabın Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıldır.
Parti teşkilatı bağlı bulunduğu üst kademeye, gelir ve giderleri hakkında parti tüzüğünde gösterilen sürede hesap vermekle yükümlüdür.
Bu süre altı aydan fazla olamaz.” 2820 sayılı Kanun’un “Mali sorumluluk” başlıklı 71’inci maddesinde ise,
“Siyasi partilerin yapacakları giderler, sözleşmeler ve girişecekleri yükümlülükler; genel merkezde parti tüzelkişiliği adına, illerde il yönetim kurulu adına ve ilçelerde ilçe yönetim kurulu adına yetkili kılınan kişi veya kurulca yapılır.
Siyasi partilerin il ve ilçelerdeki teşkilat kademeleri tarafından parti tüzelkişiliği adına sözleşme yapılmasına ve yükümlülük altına girilmesine ilişkin esaslar, merkez karar ve yönetim kurulunca tespit olunur.
Bu esaslara aykırı olarak yahut siyasi partilerin tüzüklerine göre merkez karar ve yönetim kurulunca önceden yazılı yetki verilmediği veya sonradan bir kararla onaylanmadığı takdirde, partinin teşkilat kademelerinin yaptıkları sözleşme ve giriştikleri yükümlülüklerden dolayı, parti tüzelkişiliği hiçbir suretle sorumlu tutulamaz; merkez karar ve yönetim kurulu veya genel başkan veya parti tüzelkişiliği aleyhine takipte bulunulamaz.
Bu takdirde sorumluluk, sözleşmeyi yapan veya yükümlülük altına giren kişi veya kişilere ait olur.”
Düzenlemesine yer verilmiştir.
Ayrıca 2820 sayılı Kanun’un 74’üncü maddesine, siyasi partilerin giderlerinin yapılmasına ilişkin olarak 6111 sayılı Kanun’un 180’inci maddesi ile aşağıda yer alan hususlar eklenmiştir.
“… Ancak yapılacak kanuna uygunluk denetimi siyasi partilerin amaçlarına ulaşmak için yapılmasında fayda görülen faaliyetleri daraltacak veya bu faaliyetlerin yerindeliğini içerecek şekilde yapılamaz. Denetimde harcamaların gerçek mahiyeti esas alınır. Şekle ve usule ilişkin eksiklikler harcamaların kabul edilmemesini gerektirmez.
Siyasi partiler amaçlarına ulaşmak için gerekli gördükleri siyasi faaliyetleri kapsamında her türlü harcama yapabilirler.
Siyasi partiler mal ve hizmet alımı ile yapım işlerini, açık ihale, kapalı zarf usulü ve yazılı veya sözlü olmak üzere doğrudan veya pazarlık usullerinden herhangi biri ile yapabilir.
Siyasi partiler harcamalarını fatura, fatura yerine geçen belgeler ile bu belgelerin temin edilmesinin mümkün olmadığı hallerde harcamanın doğruluğunu gösterecek muhtevaya sahip olmak şartıyla diğer belgelerle tevsik ederler. Ancak kaybolma, yırtılma ve yanma gibi mücbir sebeplerle aslının temin edilemediği hallerde, fatura ve fatura yerine geçen belgeler yerine bu belgeleri düzenleyenlerden alınacak tasdikli örnekleri kullanılabilir.
Siyasi partiler ücret mukabili geçici veya sürekli olarak çalıştırdıkları kişilere ödedikleri ayni ve nakdi sağlık ve sosyal yardım giderleri ile amaçlarına ulaşmak için görevlendirdikleri kişiler tarafından yapılan yurt içi ve yurt dışı seyahatlere ilişkin konaklama, yol masrafları ve diğer zorunlu harcamaları gider olarak kayıt edebilirler.
Siyasi partiler, mal ve hizmet alım sözleşmelerinden kaynaklanan mahkeme kararları ile ödedikleri miktarı ve masraflarını gider olarak kaydedebilirler.”
Siyasi partilerin giderlerine ilişkin denetimlerde yukarıda belirtilen hususların dikkate alınmaktadır.
III- SİYASİ PARTİLERDEN MEVZUATA AYKIRILIĞI TESPİT EDİLEN İŞLEMLERİ HAKKINDA BİLGİ VE BELGE İSTENMESİ
2820 sayılı Kanun, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü ve ilgili diğer mevzuat hükümlerinin ilgili maddelerine göre esasa ilişkin belgeler üzerinde yapılan doğruluk ve kanuna uygunluk incelemelerinde mevzuata aykırı hususlar tespit edilirse, denetçilerce, tespit edilen konu ve bulguları içeren yazı ilgili siyasi partiye gönderilerek yazının kapsamı gözetilmek suretiyle en geç iki ay içinde bu konular hakkındaki görüşlerini bildirmesi istenir. (Denetim Rehberi Ek 15 )
IV-RAPORLAMA
Sayıştay Siyasi Partilerin Denetim Rehberinde Raporlama Süreci aşağıdaki gibi anlatılmaktadır.
İncelemeler sırasında mevzuata aykırı olduğu düşünülen hususları içeren bir yazı ilgili partiye gönderilmek üzere Başkanlığa sunulur. Başkanlık bir üst yazı ile ilgili partiye bildirir.
Partinin söz konusu hususlara ilişkin görüşlerini Anayasa Mahkemesi İç Tüzüğü’nün 52’nci maddesine göre en geç iki ay içinde Sayıştay Başkanlığına göndermesi istenir.
Partiler, öngörülen süre içerisinde bu yazılara cevap verirler. Bunun üzerine denetçiler, partiye gönderilen yazıda belirtilen bütün hususlara ilişkin olarak, ilgili siyasi partilerin görüşleri ile kendi düşüncelerini içeren esas inceleme raporlarını (Ek 16) Anayasa Mahkemesine gönderilmek üzere bir üst yazı (Ek 11) ile Başkanlığa sunarlar.
Rapora alınan konularla ilgili belgelerin bir örneği ile siyasi partilere gönderilen yazı ve partilerin cevabı raporların ekine konulur.
Raporlarda gelir gider belgeleri ve defter kayıtları incelenen il teşkilatları da ayrıca belirtilir.
Siyasi partilerin kesin hesap belgeleri ve esas incelemeye ilişkin evraklarını bir arada gönderdiği durumlarda ilk ve esas inceleme raporları (Ek 17) tek bir raporda birleştirilebilir. Söz konusu raporlar yine Anayasa Mahkemesine gönderilmek üzere Grup Başkanı imzalı bir üst yazı (Ek 11) ile Başkanlığa sunulur.
Verilen süre içerisinde istenilen bilgi ve belgelere cevap vermeyen siyasi partilerin yetkilileri hakkında 2820 sayılı Kanun’un 111’inci maddesinin (c) fıkrası uyarınca suç duyurusunda bulunulması talebi, esas inceleme raporunda belirtilir.
Esas incelemeye ilişkin belgelerini Anayasa Mahkemesinin ilk incelemeye ilişkin kararının tebliğ edilmesine rağmen göndermeyen siyasi partilerle ilgili olarak düzenlenecek esas inceleme raporlarında, kesin hesapta gösterilen ve belgelendirilmesi gerektiği halde belgelendirilmeyen genel merkeze ve/veya il örgütlerine ait gider ve gelir toplamı karşılığı parti malvarlığının, 2820 sayılı Kanun’un 75 ve 76’ncı maddeleri gereğince Hazineye gelir kaydedilmesi talep edilir.
Ayrıca, aynı konuda Mahkemeye istenen bilgilerin istendiği şekliyle verilmemesi, hesap verilebilir şekilde kayıt ve belge düzeninin oluşturulmaması, hesabın dışında gelir ve gider oluşturulması, inceleme ve araştırmayı engellemeye yönelik eylemler olduğundan bahisle, 2820 sayılı Kanun’un 111’inci maddesinin (c) fıkrasına istinaden gerekli işlemlerin yapılmasını temin için Ankara Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunulmasına karar verilmesinin uygun olacağı belirtilir.
Tüm bu işlemlerin ardından hazırlanan esas inceleme raporları Anayasa Mahkemesine gönderilmek üzere Başkanlığa sunulur ve Anayasa Mahkemesi tarafından karara bağlanır. Anayasa Mahkemesince karara bağlanan siyasi partilerin mali denetim raporları Resmi Gazete’de yayımlandıktan sonra, Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 52’nci maddesinin sekizinci fıkrası gereğince parti hesaplarına ilişkin gelir ve gider belgeleri ile defter kayıtları Sayıştay Başkanlığınca ilgili partiye iade edilir.
KAYNAK
SAYIŞTAY SİYASİ PARTİLER MALİ DENETİM REHBERİ
