Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
DERNEKLERE ÜYE OLMASI SINIRLANDIRILMIŞ OLAN KİŞİ VE MEMURLAR KİMLERDİR*
(100 SORUDA DERNEKLER KANUNU SORU-6)
Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi-Bağımsız Denetçi
Dernekler kanunun 3. Maddesi hükümlerine göre; Fiil Ehliyetine sahip gerçek veya tüzel kişiler, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
Bu cümleden Fiil Ehliyetine sahip olmayanların derneklere üye veya kurucu olması mümkün bulunmamaktadır.
Türk Medeni Kanunu madde 10, kişinin fiil ehliyetine sahip olup olmadığını belirlerken üç koşula bakmaktadır.
Bunlar;
- Ayırt etme gücüne sahip olma,
- Kısıtlı olmama
- Ergin olma
Şeklindedir.
Medeni kanunun 13. Maddesinde ayırt etme gücü ile ilgili olarak “Yaşının küçüklüğü yüzünden veya akıl hastalığı, akıl zayıflığı, sarhoşluk ya da bunlara benzer sebeplerden biriyle akla uygun biçimde davranma yeteneğinden yoksun olmayan herkes, bu Kanuna göre ayırt etme gücüne sahiptir.” Hükümleri mevcuttur.
Sonuç olarak Fiil Ehliyetine sahip olmayanlar derneklere üye veya kurucu olamayacaklardır.
Öte uyandan Türk Silahlı Kuvvetleri ve kolluk kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri hakkında özel kanunlarında getirilen kısıtlamalar saklıdır.
Bu makalemizde özel kanunlarında derneklere üye olması engellenmiş kişilerin kimler olduğu konusundaki araştırmalarımızı sizlerle paylaşıyoruz.
I- BELİRLİ SUÇLARDAN CEZA ALDIĞI İÇİN DERNEK YÖNETİCİSİ VE DENETİCİSİ OLAMAYACAKLAR
26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş veya affa uğramış olsa bile; 7/2/2013 tarihli ve 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun kapsamında yer alan suçlar ile Türk Ceza Kanunu’nda yer alan uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti veya suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçlarından mahkûm olanlar derneklerin genel kurul dışındaki organlarında görev alamazlar. Dernek organlarına seçildikten sonra yukarıdaki suçlardan mahkûm olanların görevi sona erer. Yasaklanmış hakların geri verilmesi kararı verildiği takdirde bu fıkra hükümleri uygulanmaz. (Dernekler Kanunu Mad.3)
II- ÇOCUK DERNEKLERİNDE ÜYELİK SINIRLAMALARI
Konuya ilişkin olarak 5253 Sayılı Dernekler Kanunu’nun Dernek Kurma başlıklı 3. Maddesinde düzenlemeler yapılmış bulunmaktadır.
Buna göre;
Onbeş yaşını bitiren ayırt etme gücüne sahip küçükler; toplumsal, ruhsal, ahlakî, bedensel ve zihinsel yetenekleri ile spor, eğitim ve öğretim haklarını, sosyal ve kültürel varlıklarını, aile yapısını ve özel yaşantılarını korumak ve geliştirmek amacıyla yasal temsilcilerinin yazılı izni ile çocuk dernekleri kurabilir veya kurulmuş çocuk derneklerine üye olabilirler.
Oniki yaşını bitiren küçükler yasal temsilcilerinin izni ile çocuk derneklerine üye olabilirler ancak yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar.
Çocuk derneklerine onsekiz yaşından büyükler kurucu veya üye olamazlar.
Dernekler yönetmeliği 5. ci maddesinde ise çocuk dernekleri kuruluşu ile ilgili olarak; “Çocuk derneklerine tüzel kişiler kurucu veya üye olamazlar, ayrıca çocuk derneklerinde kuruluş bildirimine, kurucu çocukların yasal temsilcilerinin izni eklenir.” Hükmü bulunmaktadır.
III- DERNEKLERE ÜYE OLMASI SINIRLANDIRILMIŞ OLAN MEMURLAR
1- TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ÜYELERİ
3069 Sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeliği ile Bağdaşmayan İşler Hakkında Kanunun 2. Maddesi aynen aşağıdaki gibidir.
“Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, Devlet ve diğer kamu tüzelkişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; özel gelir kaynakları ve özel imkanları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.”
2- DANIŞTAY ÜYELERİ
Danıştay İç Tüzüğü 36/e Maddesi aynen aşağıdaki gibidir.
“Danıştay meslek mensupları dernek kuramazlar, kurulmuş derneklere Başkanlar Kurulunun izni ile üye olabilirler, ancak üyesi oldukları derneklerin yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar.”
3- TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ PERSONELİ
2847 sayılı Türkiye Emekli Subaylar, Emekli Astsubaylar, Harp Malulü Gaziler, Şehit Dul ve Yetimleri ile Muharip Gaziler Dernekleri Hakkında Kanunda aşağıdaki hüküm bulunmaktadır.
” Bu Kanun, Türk Silahlı Kuvvetlerinden ayrılanların askerlik mesleğine ilişkin ortak anılarını yaşatmak dayanışmalarını devam ettirmek, sosyal ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak gayesiyle kuracakları Türkiye Emekli Subaylar, Türkiye Emekli Astsubaylar, Türkiye Harp Malulü Gaziler, Şehit Dul ve Yetimleri ile Türkiye Muharip Gaziler derneklerinin tabi olacakları esas ve usulleri düzenler.” Hükmü bulunmaktadır.
Bu kanun gereği kurulacak dernekler 2.maddesindeki dernekler ile sınırlandırılmış durumdadır. Bu dernekler aşağıdaki gibidir.
a) Türkiye Emekli Subaylar Derneği;
b) Türkiye Emekli Astsubaylar Derneği;
c) Türkiye Harp Malulü Gazileri Şehit Dul ve Yetimleri Derneği;
d) Türkiye Muharip Gaziler Derneği;
e) Türkiye Emekli Uzman Erbaşlar Derneği
Bu derneklere üye olabilecek kişiler ise kanunun 4. Maddesinde ismen sayılmıştır.
Kanunun 5. Maddesinde ise bu derneklere üye olamayacak kişiler sayılmıştır.
Madde metni aynen aşağıdaki gibidir.
Kurucu ve üye olamayacaklar Madde 5 –
2 nci maddenin birinci fıkrasının (e) bendi hükmü saklı kalmak kaydıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığından emeklilik hakkı kazanmadan istifa edenler (savaşanlar hariç), mahkeme kararı ile çıkarılanlar, disiplinsizlik veya ahlaki nedenlerle ayırma işlemine tabi tutulanlar, sözleşmeleri feshedilenler ile kamu görevinden çıkarılanlar bu Kanuna tabi dernekleri kuramaz ve üye olamazlar
4- YÜKSEKÖĞRETİM KURULU
Konuya ilişkin düzenleme 2547 sayılı kanunun 6/e maddesinde yapılmış olup madde metni aynen aşağıdaki gibidir.
“Yürütme Kurulu üyeleri sürekli görev yaparlar. Kurul Başkanı ve Yürütme Kurulu üyeleri; kamu yararına çalışan dernek ve kurumlar ile vakıflar ve bunların kurmuş olduğu kurum ve kuruluşlarda herhangi bir ücret almadan görev yapma ve Bakanlar Kurulunca verilecek geçici görevler dışında herhangi bir kamu kuruluşunda ve özel kuruluşlarda çalışamazlar
5- TÜRKİYE CUMHURİYETİ MERKEZ BANKASI
Konuya ilişkin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim Şirketi Esas Mukavelesinin 27.ci maddesinde düzenleme yapılmış olup madde metni aynen aşağıdaki gibidir
Yasaklar MADDE 27–
Başkanlık görevi, özel bir kanuna veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesine dayanmadıkça Banka dışında teşrii, resmi veya özel herhangi bir görev ile birleşemez. Bundan başka Başkan, ticaretle uğraşamayacağı gibi, bankalar ve şirketlerde de hissedar olamaz. Hayır dernekleri ile amacı hayır, sosyal ve eğitim işlerine yönelmiş vakıflardaki görevler ve kâr amacı gütmeyen kooperatif ortaklığı bu hükmün dışındadır. Bakanlar ve müsteşarlar seviyesindeki Bakanlıklar arası komite toplantılarında Başkanın görev alması, birinci fıkra hükmüne aykırı sayılmaz.
6- SERMAYE PİYASASI KURULU
Konuya ilişkin düzenleme 6362 sayılı Sermaye Piyasası kanunun 121. ci maddesinde yapılmıştır. Madde metni aynen aşağıdaki gibidir.
Yasaklar
MADDE 121 – (1) Kurul Başkan ve üyeleri, asli görevlerini aksatmayacak şekilde bilimsel amaçlı yayın yapabilir, ders ve konferans verebilir ve bunlardan doğacak telif hakları ile ders ve konferans ücretlerini alabilirler. Ancak, özel bir kanuna dayanmadıkça, Kuruldaki resmî görevlerinin yürütülmesi dışında kalan resmî veya özel hiçbir görev alamaz, dernek, vakıf, kooperatif ve benzeri yerlerde yöneticilik yapamaz, ticaretle uğraşamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, Kurulun düzenlemek ve denetlemekle yetkili olduğu ortaklıklarda ve kuruluşlarda pay sahibi olamaz, hakemlik ve bilirkişilik yapamazlar.
7- REKABET KURUMU
Konuya ilişkin düzenlemeler 4054 sayılı Rekabet Kanunun 25.ci maddesinde yapılmış olup madde metni aynen aşağıdaki gibidir.
Yasaklar
Madde 25 – Kurul Başkan ve üyeleri, özel bir kanuna dayanmadıkça resmi veya özel hiçbir görev alamaz, ticaretle uğraşamaz, ortaklıklarda pay sahibi olamazlar.
Kurul Başkan ve üyeleri, göreve başlamadan önce maliki oldukları Hazine tarafından çıkarılan borçlanmaya ilişkin menkul kıymetler dışındaki her türlü sermaye piyasası mevzuatı anlamındaki menkul kıymetlerini üçüncü dereceye kadar kan ve ikinci dereceye kadar sıhri hısımları dışındakilere satmak veya devretmek suretiyle elden çıkarmak zorundadır. 30 gün içinde bu hükme uygun hareket etmeyen üyeler üyelikten çekilmiş sayılır.
Amacı sosyal yardım ve eğitim işlerine yönelmiş derneklerle vakıflardaki görevler ve kâr amacı gütmeyen kooperatif ortaklığı bu hükmün dışındadır.
Kurul üyeleri ve personeli Kurumla ilgili gizlilik taşıyan bilgileri ve bu Kanunun uygulanması sırasında öğrendikleri teşebbüs ve teşebbüs birliklerinin ticari sırlarını görevlerinden ayrılmış olsalar bile ifşa edemezler, kendilerinin veya başkalarının menfaatine kullanamazlar.
Kurul Başkan ve üyeleri, üyeliklerinin sona ermesinden itibaren iki yıl süreyle, görevden ayrıldıkları tarihten önceki iki yıl içinde bu Kanun kapsamında gerçekleştirilen soruşturmaların konusu sektörlerde faaliyet gösteren tüzel kişilerde görev alamaz ve bu nitelikteki gerçek ve tüzel kişileri bu Kanunun uygulanmasıyla ilgili idari süreçlerde Kurum nezdinde temsil edemez
8- RADYO VE TELEVİZYON ÜST KURULU
3984 Sermaye Piyasası Kanunun 20.ci maddesinde konuya ilişkin olarak düzenleme yapılmış olup madde metni aşağıdaki gibidir.
“Üst Kurul üyeleri, üyelikleri süresince resmi veya özel başkaca hiçbir görev alamaz, özel veya kamu yayın kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren konularda doğrudan veya dolaylı olarak taraf olamaz ve bu konularda hiçbir menfaat sağlayamaz, siyasi partiye üye olamazlar. Amacı sosyal yardım ve eğitim işlerine yönelmiş derneklerle vakıflardaki görevler ve kooperatif ortaklığı bu hükmün dışındadır.” (3984 sayılı Kanun Madde 9)
9- EMNİYET PERSONELİ
Konuya ilişkin düzenleme 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu ek-11. Maddesinde yapılmış olup madde metni aşağıdaki gibidir.
“Emniyet Teşkilatı mensupları ile çarşı ve mahalle bekçileri dernek kurucusu ve üyesi olamazlar. Ancak spor derneklerine üye olabilir, Emniyet Teşkilatı bünyesinde spor amacıyla kurulmuş derneklerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler.
Emniyet Teşkilatı mensupları ile çarşı ve mahalle bekçilerinin 17/2/1926 tarihli ve 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi kapsamındaki vakıfların kurucusu olabilmeleri ile bu vakıfların yönetim organlarında görev alabilmeleri Emniyet Genel Müdürünün teklifiyle İçişleri Bakanının iznine bağlıdır. Yukarıdaki fıkralara aykırı hareket edenlere tüzükte belirtilen disiplin cezaları verilir.” (3201 sayılı Kanun/ Ek madde 11)
10- BANKACILIK DÜZENLEME VE DENETLEME KURULU
Konuya ilişkin düzenleme 5411 Sayılı Bankacılık Kanununun 86.cı maddesinde yapılmış olup madde metni aynen aşağıdaki gibidir.
Yasaklar
Madde 86 — Kurul Başkan ve üyeleri, asli görevlerini aksatmayan bilimsel amaçlı yayın, ders ve konferans ile telif hakları hariç Kurumdaki resmî görevlerinin yürütülmesi dışında kalan resmî veya özel hiçbir görev alamaz, dernek, vakıf, kooperatif ve benzeri yerlerde yöneticilik yapamaz, ticaretle uğraşamaz, serbest meslek faaliyetinde bulunamaz, Kurumun düzenlemek ve denetlemekle yetkili olduğu sektör veya alanla ilgili ortaklıklarda pay sahibi olamaz, hakemlik ve bilirkişilik yapamazlar.
11- GÜLHANE ASKERİ TIP AKADEMİSİ ÖĞRENCİLERİ
2955 sayılı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kanununun disiplin hükümleri başlıklı 45.maddesinin (d) fıkrasının 4. Bendi aşağıdaki gibidir.
“Öğrencilikten çıkarılma halleri İzinsiz dernek ve benzeri kuruluşlar kurmak veya bunlara üye olmak”
KAYNAKÇA
1- 5253 Sayılı Dernekler Kanunu
2- Dernekler Yönetmeliği
3-Türk Medeni Kanunu
4- 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu
5- 2955 Sayılı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Kanunu
6- 3201 Sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu
7- 6362 Sayılı Sermaye Piyasası kanunu
8- 4054 Sayılı Rekabet Kanunu
9-Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim Şirketi Esas Mukavelesi
10-2847 sayılı Türkiye Emekli Subaylar, Emekli Astsubaylar, Harp Malulü Gaziler, Şehit Dul ve Yetimleri ile Muharip Gaziler Dernekleri Hakkında Kanun
11-3069 Sayılı Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeliği ile Bağdaşmayan İşler Hakkında Kanunun
12-5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
