Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
TİCARET BAKANLIĞINA BAĞLI KOOPERATİFLERİN KURULUŞ SÜRECİ
Abdullah ÇAVUŞ-Bağımsız Denetçi
Gülcan Şimşek ÇAVUŞ-Bağımsız Denetçi
Kooperatifler 1163 sayılı Kooperatifler Kanunun 2.ci maddesi uyarınca en az 7 kişinin bir araya gelmesiyle kurulabilmektedir.
Kooperatif kuruluşu için 7 kişi bir araya geldikten sonra, ana sözleşmenin hazırlanması ve her sayfasının kurucu ortaklar tarafından imzalaması ve imzaların da Ticaret Sicili Müdürlüğüne tasdik ettirilmesi gerekir.
Uygulamada Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan örnek ana sözleşmelerden yararlanılmaktadır.
Ancak, örnek ana sözleşmeleri kullanmak zorunlu değildir.
Ana sözleşmeye konulması zorunlu hükümleri taşımak ve kanunun emredici hükümlerine uymak kaydıyla, kurucular istedikleri şekilde ana sözleşme hazırlayabilirler.
Ancak bu durumda, kuruluş izninin Ticaret İl Müdürlüğünden değil, Ticaret Bakanlığı’ndan alınması gerekmektedir.
I-KOOPERATİFLERE ORTAK OLACAKLARDA ARANACAK ŞARTLAR
Kooperatife ortak olmak için;
- Medeni hakları kullanma yeterliliğine sahip olmak (18 yaşını tamamlamış, akli yeterliliğe sahip ve kısıtlı olmayan kişiler medeni hakları kullanma ehliyetine diğer adıyla fiil ehliyetine sahiptir.)
- Ortak olmak isteğini belirten bir yazı ile yönetim kuruluna başvurmak,
- Gerekli sermaye payını taahhüt etmek ve dörtte birini peşin ödemek,
- Varsa şahsi sorumluluk ve ek ödemeleri yazılı olarak kabul etmek,
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 28 nci maddesine göre yapı, kalkınma ve tüketim kooperatifleri hariç olmak üzere, devlet memurlarının kooperatiflerin yönetim ve denetim kurullarında görev almaları yasaktır.
- Kooperatifler Kanunu’nda yabancı uyruklu kişilerin kooperatif ortağı olmalarını engelleyen herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
- Hem böyle bir kısıtlamanın bulunmamasından ve hem de kooperatifçilikteki açık kapı ilkesinden hareketle, yabancı uyruklular kooperatife ortak olabilmektedir. Ancak, yabancı uyruklu kişilerin Türkiye’de taşınmaz mal edinmeleri hakkındaki hükümler saklıdır.
Ayrıca, ana sözleşmede, ortaklık şartları arasında “T.C. vatandaşı olmak” şartı yer alıyorsa, yabancı uyruklu kişiler, kurucu ortak olamayacakları gibi sonradan da ortak olarak kooperatife giremezler.
Diğer yandan, yabancı uyruklu olup Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçmemiş ortakların kooperatif yönetim ve denetim kurulu üyeliğine seçilmeleri imkânı bulunmamaktadır.
II-SÖZLEŞMELERDE BULUNMASI GEREKEN ZORUNLU UNSURLAR
Tip sözleşme kullanılmadan yapılacak olan kuruluş işlemlerinde sözleşmede bulunması gereken zorunlu hususlar 1163 sayılı kanunun 4.cü maddesinde aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.
- Kooperatifin adı ve merkezi,
- Kooperatifin amacı ve çalışma konuları,
- Ortaklık sıfatını kazandıran ve kaybettiren hal ve şartlar,
- Ortakların pay tutarı ve kooperatif sermayesinin ödenme şekli, nakdi sermayenin en az 1/4 nün peşin ödenmesi,
- Ortakların ayni sermaye koyup koymayacakları,
- Kooperatiflerin yükümlerinden dolayı ortakların sorumluluk durumu ve derecesi,
- Kooperatifin yönetici ve denetleyici organlarının görev ve yetki ve sorumlulukları ve seçim tarzları,
- Kooperatifin temsiline ait hükümler,
- Yıllık gelir gider farklarının, hesaplama ve kullanma şekilleri,
- Kurucuların adı, soyadı iş ve konut adresleri,
III- TİCARET SİCİL MÜDÜRLÜKLERİNDE KURULACAK KOOPERATİFLER
Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü aşağıdaki kooperatif türleri ile ilgili kuruluş süreçleri Ticaret Sicil Müdürlüklerine devretmiştir.
Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü, 2022/3 sayılı Genelge ile aşağıda sayılı kooperatifler için örnek ana sözleşmelerin aynen kabul edilmesi şartıyla izin verme yetkisini Ticaret İl Müdürlüklerine devretmiştir.
1) Çocuk Bakım Hizmetleri Kooperatifleri
2) Deniz Yolcu Taşıma Kooperatifleri
3) Deniz Yük Taşıma Kooperatifleri
4) Eğitim Kooperatifleri,
5) Gayrimenkul İşletme Kooperatifleri
6) Hizmet Kooperatifleri
7) Kadın Girişimi Üretim ve İşletme Kooperatifleri
8) Karayolu Yük Taşıma Kooperatifleri
9) Karayolu Yolcu Taşıma Kooperatifleri
10) Küçük Sanat Kooperatifleri
11) Pazarcılar İşletme Kooperatifleri
12) Site İşletme Kooperatifleri
13) Temin Tevzi Kooperatifleri
14) Tüketim Kooperatifleri
15) Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri (Tütün Üretim ve Pazarlama Kooperatifleri Hariç)
16) Yaş Sebze ve Meyve Pazarlama Kooperatifleri
Aynı şekilde, ana sözleşmelerde; Unvan, Merkez, Sermaye ve Paylar maddelerinde yapılmak istenen değişiklere ilişkin izin işlemleri de Ticaret İl Müdürlüklerince yapılabilmektedir.
IV- KURULUŞ SÜRECİ VE İŞLEMLERİ
1-Kooperatif kuruluşu için gerekli olan belgeler nelerdir?
a-Kooperatif kuruluş bilgi formu,
b-Kurucuların imzasını taşıyan en az iki adedi Ticaret Sicil Müdürlüğü tasdikli, diğer 4 adedi, tasdikten sonra fotokopiyle çoğaltılmış olmak üzere toplam 6 adet örnek ana sözleşme,
c-Kooperatifin kuruluş sermayesinin en az 1/4’ünün kurulmakta olan kooperatif adına yatırıldığını gösterir banka dekontu.
d-Yönetim ve Denetim Kurulu üyelerinin üyeliğe engel suçlardan mahkum olmadıklarına dair adli sicil belgesi
e-Yönetim ve denetim kurulu üyelerinin aynı türde başka bir kooperatifte yönetim ve denetim kurulu üyesi olmadıklarına dair yazılı beyanları.
f-Farklı kooperatif türleri için kooperatifin faaliyet göstereceği alana ilişkin belgeler istenmektedir.
2- Ana Sözleşmenin Hazırlanması, İmzalanması ve Tasdiki
Bir kooperatif en az 7 ortak tarafından imzalanacak ana sözleşme ile kurulur. Ana sözleşmedeki imzaların ticaret sicili müdürlüğünce onaylanması gerekir.
Bir kimsenin kurucu sayılabilmesi için; Ana sözleşmeyi düzenleyip imza eden, Ana sözleşmede sermaye olarak gösterilen parayı veya ayn’ı taahhüt eden kimse olması gerekir.
Kooperatif kuruluşu için 7 kişi bir araya geldikten sonra, ana sözleşmenin hazırlanması ve her sayfasının kurucu ortaklar tarafından imzalaması ve imzaların da ticaret sicili müdürlüğüne tasdik ettirilmesi gerekir.
3- Bakanlığa (Veya İl Müdürlüğüne) Verilecek Dilekçe ve Eklenecek Belgeler
Kooperatife kuruluş izninin verilmesi hususunda, izin merciine hitaben iki nüsha dilekçe yazılır. Bu dilekçede kurucular tarafından taahhüt edilen nakdi sermayenin ¼’ünün, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’na bağlı bir bankada, kurulmakta olan kooperatif adına açılacak özel bir hesaba, sadece kooperatifin kullanabileceği şekilde yatırıldığı açıkça belirtilir. Bu dilekçenin aslı izin merciine verilirken, sureti kooperatifteki kuruluş dosyasında muhafaza edilir.
İzin merciine aşağıdaki belgeler verilir.
a) İzin dilekçesi: İzin dilekçesinin kurucular adına, bir veya birkaçı tarafından imzalanması yeterlidir.
b) Ana sözleşme: Kurucuların imzasını taşıyan ikisi ticaret sicili müdürü onaylı, dördü onaylı örnekten fotokopi çekilmiş altı adet ana sözleşme izin merciine verilir.
Kooperatif eğer Bakanlıkta kuruluyorsa, Bakanlık kuruluşa ilişkin şerhini düştükten sonra, fotokopi olan iki nüshayı alı koymakta, diğer dört nüshayı kuruculara iade etmektedir. Bakanlık alı konan 1 nüshayı kendi kuruluş dosyasına kaldırmakta, diğer nüshayı kooperatifin merkezinin bulunduğu Ticaret İl Müdürlüğüne göndermektedir.
Kooperatif Ticaret İl Müdürlüğünde kuruluyorsa, ilgili Müdürlük kuruluşa ilişkin şerhini düştükten sonra, fotokopi olan bir nüshayı alı koymakta, diğer beş nüshayı kuruculara iade etmektedir.
c) Kuruluş bilgi formu: Söz konusu formda, kooperatifin unvanı ve adresi ile kurucu ortak sayısı, varsa telefonu yazılır. Ayrıca, forma ilk yönetim ve denetim kurulu üyelerinin kimlik bilgileri de yazılır.
d) Banka dekontu: Kooperatifin kuruluş sermayesinin en az ¼’ünün kurulmakta olan kooperatif adına, bir bankada açılan özel bir hesaba yatırıldığını gösteren banka dekontu alınmalıdır.
e) Adli sicil belgeleri: İlk yönetim ve denetim kurulu üyelerine ait adli sicil belgeleri ile seçilme şartlarından belge ile kanıtlanması mümkün olmayanlar için (hısım, akrabalık ve sair) yazılı taahhütname verilmelidir.
Ayrıca, kooperatif türlerine göre yukarıda belirtilenlere ek olarak bazı belgeler de istenmektedir. Örneğin Karayolu Yük Taşıma Kooperatifi’nin kurulması sırasında; yukarıdakilere ek olarak;
- Kuruculara ait yük taşımaya uygun aracın noter tasdikli ruhsatnamelerinin bir örneği,
- Aracın kiralık olması halinde, kira sözleşmesinin noter tasdikli bir örneği,
- Araç mülkiyeti birden fazla kişiye ait ise ortak olacak kişiye diğerleri tarafından verilmiş muvafakatnamenin noter tasdikli bir örneği,
- İlgili Vergi Dairesinden alınacak vergi mükellefiyet belgesi,
- Oda (Meslek kuruluşu) kayıt belgesi istenmektedir.
4- Bakanlığın (Veya İl Müdürlüğünün) Yapacağı İnceleme ve İzin
İzin mercii, kuruluş başvurularını iki yönlü incelemektedir. Bunlar; şekil yönünden ve esas yönündendir. Şekil yönünden inceleme, daha önce saydığımız belgelerin mevcut olup olmadığını, bu belgelerle ana sözleşmenin genel kabul gören şekilleri içerip içermediğini araştırmaktan ibarettir.
Esas yönünden incelemede ise ana sözleşmenin Kooperatifler Kanunu’nun emredici hükümlerine aykırılık taşıyıp taşımadığı ve kooperatifler kanunu gereği ana sözleşmeye konulması zorunlu hükümlerin konulup konulmadığı araştırılır.
5-Kuruluş İçin Kooperatifin Tescil ve İlanı
Kooperatifin tescili ticaret sicilinde yapılır.
Ticaret sicili, Ticaret Bakanlığı’nın gözetim ve denetiminde ticaret ve sanayi odaları veya ticaret odaları bünyesinde kurulacak ticaret sicili müdürlükleri tarafından tutulur.
Bir yerde oda mevcut değilse veya yeterli teşkilatı yoksa, ticaret sicili, Ticaret Bakanlığı’nca belirlenecek bir odadaki ticaret sicili müdürlüğü tarafından tutulur.
Ticaret sicili müdürleri, kaydı istenilen olayın tescili için Kanun ve Ticaret Sicili Yönetmeliği’nin öngördüğü bütün koşulların yerine getirilmiş olup olmadığını incelemekle yükümlüdür.
Tescilin şekli ile ilgili Kooperatifler Kanunu’nda bir hüküm bulunmamaktadır.
Bu konuda Türk Ticaret Kanunu’na gitmek gerekir.
Buna göre;
Tescil ilgililerin (kurucuların) talebi üzerine bir dilekçe ile yapılır (TTK.m.28, 29).
Dilekçede imzaları bulunanların kimliklerini ispat etmeleri zorunludur. Ancak, dilekçedeki imzalar ticaret sicili müdürlüğünce onaylanmışsa, ayrıca kimliğin ispatlanmasına gerek yoktur (TTK.m.29).
Tescil süresi 15 gündür (TTK.m.30, f.1).
Ancak ticaret sicil müdürlüğünün yetki alanı dışında oturanlar için bu süre 30 gündür (TTK.m.30, f.3).
Tescil talep süresi, izin merciinin kuruluş iznini vermesinden itibaren başlar (TTK.m.30, f.2).
Müdürlüğe başvuru yazılı şekilde ya da elektronik ortamda yapılır.
Dilekçede istem açıkça belirtilir ve tescil edilecek olgular gösterilir. Dilekçeye doğrulayıcı belgelerin asılları ya da onaylı örnekleri eklenir.
Bir kooperatifin kuruluşunun tesciline ilişkin başvuruda müdürlüğe tescil talep dilekçesi ekinde aşağıdaki belgeler verilir (TSY.m.109):
a) Kurucuların imzaları ticaret sicili müdürü tarafından onaylanmış kooperatif ana sözleşmesi.
b) Kooperatif kuruluşuna izin veren makamın izin yazısı.
c) Kooperatifi temsil ve ilzama yetki verilen kişilerin ticaret sicili müdürü huzurunda kooperatif unvanı altında atılmış imza beyannameleri ile gerekli görülen diğer belgeler.
Belgeler, hukuki gereklere uygun şekilde onaylanarak imzalanır. Onaylı örnekler elektronik ortamda da hazırlanabilir.
Başvurunun elektronik ortamda yapılması halinde dilekçe ve belgeler güvenli elektronik imza ile imzalanır.
Dilekçe tescil isteminde bulunmaya yetkili kişi veya kişilerce imzalanır.
Dilekçe sahibi kimliğini ispat etmek zorundadır. Dilekçedeki imza, ticaret sicili müdürlüğünce onaylanmış veya güvenli elektronik imza ile imzalanmışsa, ayrıca kimliğin ispatlanmasına gerek yoktur.
Ticaret sicili müdürü tarafından onaylanmamış veya güvenli elektronik imza ile imzalanmamış dilekçelerde imza bakımından her türlü karşılaştırmayı yapar, ilgilinin sicil dosyasında istemde bulunan kişinin daha önceden verdiği onaylı imza beyannamesi varsa bununla karşılaştırır, gerek gördüğü takdirde dilekçe altındaki imzanın ticaret sicili müdürlüğünce tasdik edilmesini ister.
6-Taahhütname
Müdürlük; kooperatifin tescilini isteyenlerden tescil dilekçesi ve imzalara ait belgelerden ayrı olarak bir de taahhütname ister.
Taahhütnamede; kooperatifin unvanı, sermayesi, merkezi, kooperatifin kuruluş tarihi açıkça gösterilir.
Taahhütnamenin altına içerdiği bilgilerin doğru olduğu, aksinin tespit edilmesi durumunda sorumluluğun taahhütnameyi imzalayan kişi ya da kişilere ait olduğu yazılarak imzalanır.
Taahhütnamede yer alması gereken bilgiler başvuru dilekçesinde de beyan edilebilir. Bu durumda ayrıca taahhütname aranmaz.
7-Sicil Müdürünün Yapacağı İnceleme
Sicil müdürünün yapacağı incelemeye ilişkin de KK’da bir hüküm bulunmamaktadır. Bu konuda TTK’ya gitmek gerekir. Buna göre sicil müdürü aşağıda yer alan konuları incelemekle yükümlüdür (TTK md. 32, 33);
a-Tescil için aranan yasal şartların var olup olmadığını incelemek.
b-Ana sözleşmenin, kanunun emredici hükümlerine aykırı olup olmadığını ve kanunun zorunlu kıldığı hükümleri taşıyıp taşımadıklarını araştırmak.
c-Tescil edilecek hususların gerçeğe uygun olup olmadığını incelemek.
d-Tescili istenen hususların üçüncü kişilerde yanlış bir kanı uyandıracak nitelikte olup olmadığını incelemek.
e-Tescili istenen hususların kamu düzenine aykırı olup olmadığını araştırmak.
8-Tescil ve İlan Edilecek Hususlar
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun 3’üncü maddesine göre, tescil ve ilan edilecek hususlar şunlardır:
a-Ana sözleşme tarihi,
b-Kooperatifin amacı, konusu ve varsa süresi,
c-Kooperatifin unvanı ve merkezi,
d-Kooperatifin sermayesi ve bunun nakdi kısmına karşılık olarak ödenen en az miktar ve her ortaklık payının değeri,
e-Ortaklık payı belgelerinin ada yazılı olduğu,
f-Ayni sermaye ve devralınan akçalı kıymetlerle işletmelerin neden ibaret oldukları ve bunlara biçilen değerler,
g-Kooperatifin ne suretle temsil olunacağı ve denetleneceği,
h-Yönetim kurulu üyeleriyle kooperatifi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadları,
ı-Kooperatifin yapacağı ilanların şekli ve ana sözleşmede de bu hususta bir hüküm varsa yönetim kurulu kararlarının pay sahiplerine ne suretle bildirileceği,
i-Kooperatifin şubeleri: Kooperatifler, lüzum gördükleri takdirde memleket içinde ve dışında şubeler açabilirler. Şubeler, merkezin sicil kaydına atıf yapılmak suretiyle bulundukları yer ticaret siciline tescil olunurlar.
Kooperatiflerle ilgili olarak yukarıda yer almayan hususlara ilişkin tescil başvurularında anonim şirketlere ilişkin hükümler kıyasen uygulanır
9- Sicil Tasdiknamesinin Alınması
Kooperatifin kuruluşunun ticaret siciline tescilinden sonra, sicil müdürünce bir sicil belgesi (tasdiknamesi) düzenlenerek ilgililere verilir (TSY.m.16).
Bu belgede; MERSİS numarası, kooperatifin ticaret unvanı, kooperatifin faaliyet alanı, kooperatifin sermayesi, belge düzenlendiği sırada kooperatifi temsile yetkili olanlar gibi bilgilere yer verilir.
Tasdiknamenin kullanılamaz hale gelmesi veya kaybı halinde ilgililerin talebi üzerine, gideri ve harcı tahsil edilerek yeni tasdikname düzenlenir.
Sicil tasdiknamesi; tasdiknamede yer alan bilgilerde herhangi bir değişiklik olmadığı veya yenisi düzenlenmediği sürece geçerlidir.
10-İlan
Tescil edilen olgular, kanunda veya Ticaret Sicili Yönetmeliği’nde aksine bir hüküm bulunmadıkça ilan olunur.
Yukarıda sayılan işlemler tamamlandıktan sonra, Ticaret Sicili Müdürü, MERSİS üzerinden Ticaret Sicili Gazetesine, bir yazı ekinde ilan edilecek hususları gönderir.
11-Tescil ve ilanın üçüncü kişilere etkisi
Sicil kayıtları, nerede bulunurlarsa bulunsunlar, üçüncü kişiler hakkında, tescilin sicil gazetesinde ilan edildiği; ilanın tamamı aynı nüshada yayımlanmamış ise, son kısmının yayımlandığı günü izleyen iş gününden itibaren hukuki sonuçlarını doğurur.
Bu günler, tescilin ilanı tarihinden itibaren işlemeye başlayacak olan sürelere de başlangıç olur. Bir olgunun tescil ile beraber derhal üçüncü kişiler hakkında sonuç doğuracağına veya sürelerin derhal işleyeceğine ilişkin özel hükümler saklıdır.
Üçüncü kişilerin, kendilerine karşı sonuç doğurmaya başlayan sicil kayıtlarını bilmediklerine ilişkin iddiaları dinlenmez.
Tescili zorunlu olduğu halde tescil edilmemiş veya tescil edilip de ilanı zorunlu iken ilan edilmemiş bir olgu, ancak bunu bildikleri veya bilmeleri gerektiği ispat edildiği takdirde, üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
