Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
ŞİRKETLERDE MUHASEBE HİLELERİ YOLUYLA YAPILAN YOLSUZLUK ÖRNEKLERİ
Abdullah ÇAVUŞ/Bağımsız Denetçiler Derneği Başkanı
İşletmelerde çalışanlar yöneticiler tarafından yapılan ve işletmenin varlıklarına yönelik, ele geçirme ve yolsuzluk eylemleri uzun yıllardan beri önemli bir sorun olmuş ve bu işlemler giderek artan bir şekilde devam etmektedir.
Teknolojideki hızlı gelişmeler geçmişe göre, islenen suçların ve yapılan hilelerin niteliğinin değişmesine neden olmuş, yeni yöntem ve tekniklerle islenen suçları geleneksel yöntemlerle tespit etmek artık imkânsız hale gelmiştir.
Günümüzde ortaya çıkan yeni suç ve hileler karsısında araştırmacılar yeni yöntem ve tekniklerin geliştirilmesine yönelik çalışmalar başlatmıştır.
Öteden beri yolsuzluk denilince akla ilk olarak kamu kaynaklarının yasa dışı yollardan başkalarının haksız zenginleşmesi için aktarılması gelmekte iken, küreselleşme ile birlikte bazı ülke ekonomilerinden büyük cirolara ve aktif büyüklüklere ulaşmış küresel şirketlerde de yolsuzluklar yaşanmaya başlamıştır.
Şirket yolsuzlukları, günümüzde çok büyük boyutlara ulaşmıştır. Artık iletişim ve ulaşım olanaklarının artması ile ülkeler ekonomik entegrasyonlara, gümrük birliği gibi yapılanmalara gitmektedir. Bu durum ülkelerde yerel veya çok uluslu işletmeler ekonomik yapı içerisinde çok büyük bir önem kazanmaktadırlar.
Mali yapısı güçlü işletmelerin çoğalması ile sermaye birikimi artmakta, özel sektör aracılığı ile ülkeler kalkınmakta ve gelişmektedir. İşletmelerin büyümesi ve çok uluslu hale gelmesi ile işletme varlıklarını kontrol etmek veya denetlemek de daha zor bir hale gelmektedir.
İşletmelerin bir kısmının kontrol ettiği bütçelerin veya ekonomik faaliyetlerin ülke ekonomilerini etkiler hale gelmesi ile işletmelerde yaşanan yolsuzluklarda en az kamu sektöründe yaşanan yolsuzluklar kadar ön plana çıkmıştır.
Şirket ortakları, şirket üst ve orta düzey yöneticileri ve şirket çalışanları, yatırımcılar, kredi ve finans kurumları, satıcılar, müşteriler, kamu otoritesi olmak üzere geniş bir etkileşimli ortam içerinde şirket yolsuzlukları gerçekleşmektedir.
Şirket yolsuzluklarının gerçekleştiği etkileşimli ortamda bulunan aktörlerin çokluğu yolsuzluk gibi olumsuz faaliyetlerin önemini daha da arttırmaktadır.
Örneğin şirket ortağının yaptığı yolsuzlukta amaç diğer ortaklarından mal kaçırmak olabilirken, işletme yöneticileri haklarının yendiğini düşündüğü için yolsuzluk eylemine yöneliyor olabilir. Yolsuzluk eylemi çeşitli amaçlarla yapıldığı gibi çeşitli yöntemlerle de yapılabilmektedir.
Günümüzde teknolojinin imkanları, ekonomik faaliyetlerin karmaşıklaşması, yeni finansal teknikler ve operasyonların meydana çıkması ile işletmelerde yapılabilecek yolsuzluklar da karmaşıklaşmıştır.
“Minareyi çalan kılıfını hazırlar” atasözündeki gibi yolsuzluğun ortaya çıkmasını engelleyecek işlemlerde gerçekleştirilmektedir.
İşletme kaynaklarının, işletme varlıklarının korunması, işletme sahip ve yöneticilerinin en önemli görevleri arasında yer almaktadır. İşletme sahip ve yöneticileri işletmede yaşana olumsuzlukları tespit etmeye yönelik yeterli mali bilgiye, muhasebe ve denetim bilgisine sahip olmayabilirler.
Günümüzde teknolojik gelişmelerin beraberinde getirdiği yeni yöntem ve tekniklerle yapılan hileli işlemler, hem işletmeleri hem de işletmelerin çevresindeki çıkar gruplarını tehdit eder duruma gelmiş, yatırımcıların piyasalara olan güveninin giderek azalmasına sebep olmuştur.
Söz konusu hileli işlemlere önceleri kendilerine güven duyulan üst düzey çalışanların da karışması bu güvenin sarsılmasında etkili olmuştur.
İşletmelerde yaşanan olumsuzlukları tespit etmeye yönelik uzmanlar Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çok önemli bir rollere sahipken ülkemizde bu alanda düzenlemelerin olmaması büyük bir eksikliktir.
Hileler, ticarette yakın geçmişin doğal ürünü olmayıp ticari girişimlerdeki başarısızlıklarının ya da aç gözlülüklerin ürünüdürler.
İşletmeler tahmin edilemeyecek tutarlarda varlıklarını, çeşitli hile uygulamalarıyla kaybetmektedirler. Yapılan tüm araştırmalar işletmenin hilelerden doğan zararlarının büyük tutarlarda olduğunu ve bu tutarların giderek arttığını göstermektedir.
Muhasebe düzensizlikleri, genellikle işletmelerde üst düzey ve yöneticiler tarafından mali tablolar üzerinde yapılan hata, usulsüzlük ve kasıtlı hileli düzenlemeler seklinde ortaya çıkmaktadır.
Muhasebe bilgisi kullanıcılarını yanıltmak amacı ile muhasebe kayıt ve işlemlerinde bilinçli olarak meydana getirilen düzensizlikler “muhasebe manipülasyonu” olarak tanımlanmaktadır. Muhasebe manipülasyonları etik sınırlar içinde kalıyor ve muhasebe bilgisi kullanıcılarının zararına sonuçlanmıyorsa “muhasebe usulsüzlüğü” ya da “gerçeğe aykırı raporlama” olarak nitelendirilir.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlükte hile; ‘‘birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, ayak oyunu, alavere dalavere, desise, entrika” ve “çıkar sağlamak için bir şeye değersiz bir şey katma” olarak tanımlanmaktadır.
Hile; başkası ya da başkalarından haksız menfaat sağlamak amacıyla yapılan sahtekar ve aldatıcı davranışları içermektedir.
Belli bir amaçla işletmenin işlem kayıt ve belgelerinin belirli bir çıkar sağlayacak, başkalarını yanlış bilgilendirmeye yöneltecek şekilde bilerek tahrif edilmesine muhasebe hileleri denir.
Muhasebe hileleri muhasebe hatalarının tersine bilinçli olarak yapılırlar. “Belli bir amaçla işletmenin işlem, kayıt ve belgelerinin bilerek tahrif edilmesine muhasebe hileleri denir.
Belli bir amaçla işletmenin işlem kayıt ve belgelerinin bilerek tahrif edilmesine muhasebe hileleri denir. Muhasebe hileleri muhasebe hatalarının tersine bilinçli olarak yapılırlar. Muhasebe hilesi yapmanın amaçları çok çeşitli olabilir.
İşletmelerde meydana gelen hile ya da yolsuzluklara bakıldığında tepe yöneticilerin ya da işletme sahiplerinin yaptıkları hilelerin, işletme çalışanlarının yaptıkları hilelerden gözle görülür ölçüde daha fazla olduğu bilinmektedir.
Yönetim tarafından yapılan hileler, yapanın özellikleri ve yapılma şekilleri açısından diğer hile türlerinden ayrılmaktadırlar.
Yönetim hileleri çoğunlukla tepe yönetimleri tarafından işletmelerin mali tabloları üzerinde yapılan eylemler (örneğin; tepe yönetimlerinin işletmeyi ortaklara iyi göstermek amacıyla muhasebe kayıtları üzerinde yaptıkları düzenlemeler) olarak karsımıza çıkmaktadır.
Yapılan çalışmalarda yönetici ve müdür konumundaki kişilerin işletmede yapmış oldukları hileler dolayısıyla neden oldukları zararların, normal çalışan kişilerin işletmelere vermiş oldukları zararlardan kat kat fazla olduğu ortaya çıkmaktadır.
Günümüzde işletme ile yakından ya da uzaktan ilişki içerisinde bulunan ve işletme ilgilileri olarak tanımlayabileceğimiz (işletme sahip ya da ortakları, çalışanlar vb.) kişiya da kurumlar tarafından çeşitli alanlarda ve şekillerde hileler yapılabilmektedir.
Bu tür hilelere aşağıdaki örnekleri verebiliriz.
- İşletme çalışanları tarafından işletmelerine karsı yapılan hileler,
- Beyaz yakalılar tarafından yapılan hileler,
- İşletme tepe yönetimlerinin, işletme ilgililerini yanıltmaya yönelik olarak mali
- Tablolar üzerinde yaptıkları hileler,
- Yatırımlarla ilgili yapılan hileler,
- Ticari rüşvetler ve komisyonlar,
- Banka işlemleri ile ilgili hileler,
- Elektronik fon transferleri (EFT) ile ilgili yapılan hileler,
- Kredi kartı hileleri,
- Bilgisayar hileleri,
- İnternet yoluyla yapılan hileler.
Hileli mali tablo hazırlamanın çok sayıda değişik şekilleri olabilir ve hileler, mali tablo ve raporların her alanına uygulanabilir. Hileli mali tablo hazırlanması için dört ana neden bulunmaktadır.
- Gerçekte var olmayan kar yaratılması,
- Gelirlerin ayarlanması,
- Vergiden kaçınma,
- Borcu saklama.
Hileli mali raporlama yapmanın iki temel amacı bulunmaktadır.
- Şirketin performansının daha iyi görünmesinin sağlanması, böylelikle yatırımın ya da yatırımcının güveninin sağlanması,
- Şirketin vergi borcunun azaltılması için şirketin karlılığının düşürülmesi.
Muhasebe hilesi yapmanın amaçlarını yazarlar pek çok farklı baslık altında sıralayabilmekle birlikte, hemen hepsinde yer alan ortak konular aşağıdaki gibi sıralanabilir.
- Zimmetlerin gizlenmesi,
- Haksız kazanç elde edilmek istenmesi,
- Ortakların birbirini yanıltma istekleri,
- Daha az kar dağıtma isteği,
- Yolsuzlukların gizlenmesi,
- Hak edilmeyen teşviklerden yararlanma arzusu,
- Vergi kaçırma düşüncesi.
Hileler, belgeler üzerinde ve bilinçli olarak yapıldıkları için muhasebe sistemi içinde kendiliğinde ortaya çıkmaları beklenemez, dolaysıyla ortaya çıkartılmaları da oldukça güçtür.
Deneticinin görevi, revizyon sırasında varsa bu tür hileleri belirleyip ortaya çıkarmaktır. Bu konuda başarı sağlamak tamamen deneticinin formasyon, tecrübe ve becerisine bağlıdır. Bu nedenle denetçilerin çok dikkatli ve araştırmacı olması zorunludur.
Hileli mali tablolar, şirketin varlıkları, satışları ve karını gösteren hesapların olduğundan fazla gösterilmesini ya da şirketin yapmış olduğu gider, borç ve yükümlülüklerini gösteren hesapların olduğundan az gösterilmesini sağlayan hileleri içermektedir.
Aslında, yapılan hilelerin gerçek sebebi, şirketin elde edemeyeceği yatırımları elde etmek ya da yabancı kaynak sağlamaktır. Finansçılar daha güçlü bir finansal durum sergileyerek daha yüksek tutar ve oranlarda yatırım elde edilmesi için çaba gösterirler.
Sağlanan bu kaynak, borç ödemeleri, ödüller ve hissedarlar için temettüler; şirket çalışanları tarafından özel islerde ya da batık durumdaki bir şirketin varlığının sürdürülebilmesi gibi birçok sebep için kullanılabilir.
Muhasebe hilelerini;
- Kasti hatalar,
- Kayıt dışı işlemler,
- Zamanından önce ya da sonra
- Kayıt, uydurma hesaplar açılması,
- Belge yolsuzluğu
- Bilançonun maskelenmesi
Olmak üzere altı baslık altında toplamak mümkündür.
Yararlanılan Kaynaklar :
1-Adli Muhasebecilik Ve Türkiye’de Uygulanabilmesi İçin Altyapı Bileşenlerinin Mevcut Durumu, Değerlendirilmesi Ve Öneriler /Doktora Tezi/ Nermin Akyel
2- Adli Muhasebe Eğitimi Ve Türkiye’de Adli Muhasebe Eğitiminin Geliştirilmesine Yönelik Bir Araştırma/Doktora Tezi/ Abdülkadir PEHLİVAN
