Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
ŞİRKET YOLSUZLUKLARININ TEMEL ÖZELLİKLERİ
Abdullah ÇAVUŞ/E. Vergi Müfettişi
Son yıllarda küresel ölçekli büyüklüğü olan ENRON gibi şirketlerde yaşanan yolsuzluklar nedeniyle özel sektörde yaşanılan yolsuzluklar konusunda araştırma ve anketler yapılmaya başlanılmıştır. Büyük denetim firmalarında yapılan hile ve suiistimal denetimleri ile ilgili yapılan bütünsel değerlendirmelerde ise şirket yolsuzluklarının sebepleri sonuçları ve ortak özellikleri konusunda tespitler yapılmaya başlanılmıştır.
Şirketlerde yetersiz şirket içi kontrol sistemleri, güvenilen çalışanların ihaneti veya şirket içi veya dışı tarafların gizlice anlaşarak şirket sahiplerinin aleyhine gerçekleştirdikleri eylemler nedeni ile büyük tutarlı yolsuzluklar gerçekleştiği ortaya çıkmıştır.
Ticari Rüşvet: ticari kuruluşta veya başka bir kuruluşta idari işlevleri yerine getiren kişiye yasadışı olarak para, menkul kıymet veya diğer varlıkların verilmesi veya mülkiyetle ilgili hizmetlerin veya mülkiyet haklarının verilmesi ve bunun karşılığında ondan görevi ile ilgili bazı eylemlerde bulunmasının (bulunmamasının) istenmesi olarak tanımlanmaktadır.
Özel sektörde Yolsuzluk konusunda yapılan daha geniş bir tanımda ise Yolsuzluk; rüşvet verilmesi, görevin kötüye kullanılması, ticari rüşvet veya çalışanlar tarafından kendileri veya 5 üçüncü kişiler lehine para, değerli eşyalar, başka malvarlıkları, varlık niteliğindeki hizmet veya diğer varlık haklarının elde edilmesi amacıyla kendi pozisyonunun kuruluşun kanuni çıkarlarına ters düşecek şekilde kullanılması veya böyle bir faydanın diğer gerçek kişiler tarafından belirtilen başka bir kişiye sağlanması ve belirtilen eylemlerin tüzel kişiler adına veya onun çıkarları için yapılması şeklinde tanımlanmıştır.
Dünyanın hemen her ülkesinde, kamu veya özel sektörde pek çok kurum ve kuruluş, hileli işlem, suistimal ve yolsuzluklar ile karşı karşıyadır. Özellikle ülkemizdeki özel sektör şirketleri bu tür eylemler ve bunlardan kaynaklanan kayıplar konusunda ciddi bir farkındalığa sahip değildir.
Şirketlerde çok çeşitli yolsuzluk olayları gerçekleşmesine rağmen hemen her yolsuzluk olayının benzer bir yönü de vardır.
Yolsuzluk olayının karakteristik özellikleri denebilecek bu benzer yönleri şöyle sıralayabiliriz;
1- Yolsuzluk olayına çoğu zaman birden fazla insan karışır. Hırsızlık, zimmete para geçirme, irtikap, suistimal gibi olaylarda genelde birden fazla kişi ekip halinde hareket eder. Üstelik ekip halinde hareket ettiklerinden haksız gelirin paylaşılmasıyla ilgili sorunlar hariç olmak üzere yakalanmaları da çok zordur.
2- Yolsuzluk olayları genellikle gizlilik gerektirir. Şirket bir yolsuzluk ortaya çıktığında dahi bunun kamuoyu tarafından bilinmesini istemez. Çünkü bu tip yolsuzluk olayları şirketlerin piyasa değerini ve itibarını olumsuz etkiler. Yolsuzluğun her türü toplumda güven duygusunu zedeleyecektir.
3- Yolsuzluk gibi olumsuz davranışlara başvuran kimseler aynen “minareyi çalan kılıfını hazırlar” sözündeki gibi, yaptıkları işlemleri kamufle etmek için pek çok yasal işlemin arkasına gizlenirler. Çoğu zaman kağıt üzerinde yaptıkları işi gösteren bir delil olmadığı gibi şirket prosedürlerine tamamen uygun bir yapı gözlemlenir.
4- Yolsuzluk olgusu bu işlemi gerçekleştirenlere doğrudan veya dolaylı haksız bir çıkar sağlar. Tüm yolsuzluk olaylarında şirket kaybeden taraf olurken, bu eylemleri yapan kimseler haksız kazanç elde ederler.
5- Yolsuzluk gibi olumsuz davranışlara yönelen kişiler şirkette sahip oldukları mevki, statü ve yetkileri kötüye kullanırlar. Eğer olayın gerçekleşmesi için kendi yetkilerinin dışında yetkiler de gerekiyorsa o yetkileri de yönlendirecek etkiler yaratabilirler. Yani olayın bir parçası olmayan kimseleri de bilmeden kendi amaçları için kullanabilirler.
6- Şirketlerde görülen yolsuzluk eylemlerinde günün değişen iktisadi, mali, teknolojik yapısı göz önüne alınarak çeşitli gelişmeler görülmektedir. Yani yolsuzluk olayları da aynı kalmamakta günden güne değişerek gelişmekte, karmaşık bir hal almaktadır.
7- Şirket yolsuzlukları belgeleriyle, delilleriyle ortaya çıkarıldığında genelde bu eylemi işleyenlere Türkiye Cumhuriyeti kanunları hapis cezası da dahil olmak üzere çeşitli yaptırımlar öngörmüştür. Yani olayın bir adli boyutu da bulunmaktadır.
8- Şirketlerin yolsuzlukla mücadele kültürünün çok sığ kaldığı hemen hemen tüm yolsuzluk eylemlerinde şirketlerin zafiyet gösterdiği pek çok hususun olduğu göze çarpmaktadır. Yani şirket yolsuzluklarında şirketin caydırıcılık unsurunun çok yetersiz kaldığı görülür.
9- Şirket varlıklarının korunması görevini üstlenen şirket ortakları ve şirket yöneticilerinin bu görevlerini yeterince yerine getiremedikleri de her yolsuzluk eyleminde belirli derece de olsa ihmalleri bulunduğu görülmektedir. “Hırsızın hiç mi suçu yok?” deyişinde olduğu kadar olmasa da gerekli önlemlerin alınması yolsuzluk olaylarını azaltmaktadır.
10- Şirket yolsuzluklarının yapanlar genelde bu faaliyetlerini sürekli olarak devam ettirme eğilimindedirler. Yani tek bir kez yapılıp daha sonra tekrarı gelmeyen hile, yolsuzluk eylemleri genelde çok azdır.
11- Şirketlerde görülen yolsuzluk eylemlerinin tamamında bu suçu işleyenler vicdanen rahatsız değildirler. Yani bu tip suçlar aydınlatıldığında yakalananlar genelde pişmanım demezler. Genelde bu kişiler, sık yalan söylerler, sorulara net cevap vermek yerine lafı dolandırmayı tercih ederler. Şirketlerde yolsuzluk yapan kişilerin psikolojik profilini çıkarmakta mümkündür.
