Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
İŞ DÜNYASINDA RÜŞVET VE YOLSUZLUK ARAŞTIRMALARI
Abdullah ÇAVUŞ/Hile ve Suistimal denetimleri Uzmanı
Öteden beri yolsuzluk denilince akla ilk olarak kamu kaynaklarının yasa dışı yollardan başkalarının haksız zenginleşmesi için aktarılması gelmekte iken, küreselleşme ile birlikte bazı ülke ekonomilerinden büyük cirolara ve aktif büyüklüklere ulaşmış küresel şirketlerde de yolsuzluklar yaşanmaya başlamıştır.
Şirket yolsuzlukları, bu çalışmamızda verilecek olan bazı örneklerden de görüleceği üzere, günümüzde çok büyük boyutlara ulaşmıştır. Artık iletişim ve ulaşım olanaklarının artması ile ülkeler ekonomik entegrasyonlara, gümrük birliği gibi yapılanmalara gitmektedir. Bu durum ülkelerde yerel veya çok uluslu işletmeler ekonomik yapı içerisinde çok büyük bir önem kazanmaktadırlar.
Mali yapısı güçlü işletmelerin çoğalması ile sermaye birikimi artmakta, özel sektör aracılığı ile ülkeler kalkınmakta ve gelişmektedir. İşletmelerin büyümesi ve çok uluslu hale gelmesi ile işletme varlıklarını kontrol etmek veya denetlemek de daha zor bir hale gelmektedir.
İşletmelerin bir kısmının kontrol ettiği bütçelerin veya ekonomik faaliyetlerin ülke ekonomilerini etkiler hale gelmesi ile işletmelerde yaşanan yolsuzluklarda en az kamu sektöründe yaşanan yolsuzluklar kadar ön plana çıkmıştır.
Şirket ortakları, şirket üst ve orta düzey yöneticileri ve şirket çalışanları, yatırımcılar, kredi ve finans kurumları, satıcılar, müşteriler, kamu otoritesi olmak üzere geniş bir etkileşimli ortam içerinde şirket yolsuzlukları gerçekleşmektedir.
Şirket yolsuzluklarının gerçekleştiği etkileşimli ortamda bulunan aktörlerin çokluğu yolsuzluk gibi olumsuz faaliyetlerin önemini daha da arttırmaktadır.
Örneğin şirket ortağının yaptığı yolsuzlukta amaç diğer ortaklarından mal kaçırmak olabilirken, işletme yöneticileri haklarının yendiğini düşündüğü için yolsuzluk eylemine yöneliyor olabilir. Yolsuzluk eylemi çeşitli amaçlarla yapıldığı gibi çeşitli yöntemlerle de yapılabilmektedir.
Günümüzde teknolojinin imkanları, ekonomik faaliyetlerin karmaşıklaşması, yeni finansal teknikler ve operasyonların meydana çıkması ile işletmelerde yapılabilecek yolsuzluklar da karmaşıklaşmıştır.
“Minareyi çalan kılıfını hazırlar” atasözündeki gibi yolsuzluğun ortaya çıkmasını engelleyecek işlemlerde gerçekleştirilmektedir.
İşletme kaynaklarının, işletme varlıklarının korunması, işletme sahip ve yöneticilerinin en önemli görevleri arasında yer almaktadır. İşletme sahip ve yöneticileri işletmede yaşana olumsuzlukları tespit etmeye yönelik yeterli mali bilgiye, muhasebe ve denetim bilgisine sahip olmayabilirler.
İşletmelerde yaşanan olumsuzlukları tespit etmeye yönelik uzmanlar Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde çok önemli bir rollere sahipken ülkemizde bu alanda düzenlemelerin olmaması büyük bir eksikliktir.
Dünyada şirketlerde yaşanan yolsuzlukların tespiti ve nedenlerine ilişkin olarak çok sayıda araştırma ve anketler yapılmaktadır.
Bunlara paralel olarak ülkemizde de bazı sivil toplum örgütleri tarafından benzer araştırmalar ve çalışmalar yapılmıştır.
Ulaşabildiklerimizden bazılarına ilişkin veriler aşağıdaki gibidir.
1- Avrupa Komisyonu Yolsuzluk Araştırması:
Avrupa Komisyonu yolsuzluğun ve rüşvetin Avrupa’da büyük bir sorun haline geldiğini gözler önüne seren bir araştırma yaptı. Komisyonun araştırması sonrasında yayımlanan rapora göre Avrupalı şirketlerin yarısı, yolsuzluğun ve rüşvetin işlerinde büyük problem yaratığını belirtirken, başarılı olmak için siyasi bağlantıların da olması gerektiğini düşünüyor. Raporun detaylarını Avrupa Komisyonu’nun İçişlerinden Sorumlu Üyesi Cecilia Malmström verdi:
“Avrupalıların yüzde 76’sı ülkelerinde yolsuzluğun çok yaygın olduğunu düşünüyor. Avrupalıların yarısından fazlası ise ülkelerindeki yolsuzluğun son üç yılda daha da arttığını düşünüyor. Avrupalıların 12’de 1’i ise son bir yılda ya bir yolsuzluğa şahit olmuş ya da gerçekleştirmiş. Ve her 10 Avrupalı şirketten dördü yolsuzluğun Avrupa Birliği’nde iş yapmayı engelleyen bir durum olduğunu söylüyor.”
Yunanistan, İspanya ve İtalya, yolsuzluğun en çok yaygın hale geldiği düşünülen ülkeler olarak açıklanırken, Danimarka, Finlandiya ve İsveç ise en az yolsuzluğun yapıldığı yerler olarak görülüyor. Yolsuzluğun Avrupa ekonomisine yıllık maliyeti ise 120 milyar Euro.
2- Uluslararası Şeffaflık Örgütü Şirketlerde Yolsuzluk Araştırması:
Yolsuzlukla mücadele eden Uluslararası Şeffaflık Örgütü dünyanın en büyük şirketlerinin mali işlemlerini mercek altına aldı. Şeffaflık değerlendirmesinde en kötü notu Çinli şirketler aldı.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün araştırmasında dev firmaların yolsuzlukla mücadele programları ve ödeme ve vergi akışının şeffaflığı incelendi. Listede en iyi notu Norveçli petrol firması Statoil alırken, en kötü notun sahibi Çin’in en büyük devlet bankalarından Bank of China oldu.
Uluslararası Şeffaflık Örgütü, ilk kez devletlerin yolsuzluk durumunu değil, uluslararası şirketlerin malî politikalarını masaya yatırırken toplam 105 çokuluslu tröstü inceledi. Listedeki şirketler toplam 200’ü aşkın ülkede faaliyet gösteriyor.
Araştırma, Amerikan Forbes dergisinin oluşturduğu dünyanın en büyük 105 şirketini içeren listeye dayanıyor. Şirketler, iş ilişkilerinin malî hacmine ve ödedikleri vergiye dair herhangi bir bilgilendirme yapıp yapmadıklarına ve nasıl bir yolsuzlukla mücadele programı yürüttükleri gibi kriterlere göre değerlendirildi.
Araştırmada kullanılan bilgiler, genelde şirketlerin internet sayfaları gibi kamuya açık kaynaklara dayanıyor. Listenin başını, Norveç’in petrol devi Statoil ve İngiliz-Avusturya madencilik şirketi Rio Tinto çekerken, sıralamada son iki firmayı iki Çin bankası; Bank of Communications ve Bank of China oluşturuyor.Listenin son beşte birlik diliminde Google, Apple ve Amazon gibi elektronik ve dijital teknoloji devleri de bulunuyor.
Finans sektörünün öncüleri de bu büyük bilişim devlerinden daha iyi bir sıralamaya sahip değil. Çok uluslu Amerikan yatırım bankası Goldman Sachs, Bank of America, VISA ve Citigroup da listenin ancak son üçte birlik diliminde yer alıyor.Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Almanya Başkanı Edda Müller, araştırma sonuçlarına ilişkin şunları söyledi:
“Bizim açımızdan araştırma şunu bir kez daha ortaya koydu: Finans sektöründe daha fazla düzenlemeye ve bağlayıcılığı bulunan rapor verme standartlarına ihtiyacımız var. Bankalar, ortaklık ilişkilerini ve ulusal malî tablolarını ifşa etmelidir. Bir yandan bankaların kurtarılmasında vergi mükellefinin parası alınacak, ama diğer yanda faaliyet gösterilen ülkelerde düzenli vergi ödenip ödenmediği gibi bilgilerin kamuya açıklanmasına yanaşılmayacak, böyle bir şey kabul edilemez.”
Dünyanın 105 büyük firması listesinde yazılım firması SAP, kimya devi BASF ve sigorta şirketi Allianz gibi 7 Alman şirketi de değerlendirildi. Bu firmalar listenin ilk üçte birlik diliminde yer alarak iyi not topladı. Edda Müller, bu başarıyı, Siemens firmasına dair ABD’de yürütülen incelemenin ardından Almanya’da diğer firmaların yolsuzlukla mücadele programlarına önem vermesine bağlıyor. Ancak Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Almanya Başkanı, bu firmaların diğer ülkelerdeki faaliyetlerine dair hemen hemen hiçbir bilgi sunmamasını ise sert biçimde eleştiriyor.
3- Ernst & Young 2010 ve 2012 yılları Global Yolsuzluk Anketleri:
2010 yılında Ernst & Young 11. Global Yolsuzluk Anketine yanıt veren Türk yöneticilerin yüze 14’ü, son 2 yılda şirketlerinde önemli bir yolsuzluk olayı yaşandığını bildirdi.
Ernst & Young Türkiye Genel Müdürü Osman Dinçbaş ile Güney Doğu Avrupa ve Türkiye Usulsüzlük İncelemesi ve Uyuşmazlık Danışmanlığı Bölümü Sorumlu Ortağı Dilek Çilingir tarafından düzenlenen toplantıyla, ”11. Global Yolsuzluk Anketi-Şirketlerde Rüşvet ve Usulsüzlük Eylemleri Raporu” açıklandı. Dünya genelinde 1.409, Orta Doğu ve Doğu Avrupa’da 353, Türkiye’de 50 yönetici ile görüşülerek gerçekleştirilen araştırma raporuna göre, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki ve dünyadaki katılımcıların (yüzde 16) oranına paralel olarak Türk katılımcıların yüzde 14’ü son 2 yıl içinde şirketlerinde önemli bir yolsuzluk olayı yaşandığını belirtti.
2012 yılında Ernst & Young bir kez daha Global Yolsuzluk Anketi yapmıştır.
Ernst & Young’ın “Daha Fazla Büyürken: Dürüstlük için bir yer” başlıklı ve dünyanın önde gelen şirketlerindeki üst düzey yöneticilerin katılımıyla yürütülen 2012 Küresel Yolsuzluk Anketi’nin sonuçları, basın toplantısında kamuoyu ile paylaşılmıştır.
Ankete göre, iş kaybetmemek veya yeni iş almak için nakit rüşvet verebileceğini belirten yöneticilerin oranı 2010’da dünyada yüzde 9, Türkiye’de yüzde 4 iken, yeni anket sonuçlarına göre, dünyada yüzde 15’e, Türkiye’de yüzde 16’ya yükselmiştir.
Araştırma kapsamında 43 ülkeden ve aralarında CFO’ların, hukuk, kurumsal uyum ve iç denetim bölümü başkanlarının yer aldığı 1700’ün üzerinde yöneticinin usulsüzlük, yolsuzluk ve rüşvet konularında görüşlerine başvurulmuştur.
Ayrıca bazı köklü ve güvenilir şirketlerdeki üst düzey yöneticiler ile bu bulguları paylaşmak ve riskleri azaltmak amacıyla kendi şirketlerinde neler yapıldığını öğrenmek için yüz yüze görüşmeler yapılmıştır.
Ciro artış hedefini yakalama baskısıyla ilke ve yasalara uygunluğun göz ardı edilebildiğini belirten yönetici sayısında hem küresel sonuçlarda, hem Türkiye sonuçlarında artış gözlemlenmektedir. Rekabet şartları iş etiğine aykırı davranış ve uygulamalar ile bozulmaktadır.
Ankete katılanların üçte birinden çoğu ülkelerinde yolsuzluğun yaygın olduğuna inanmaktadır; ayrıca bu oran hızlı büyüyen ülkelerdeki yöneticiler arasında çok daha yüksektir (Brezilya – %84, Endonezya – %72, Türkiye – %52).
Mali tablolarda usulsüzlük birçok ülkede önemli bir risk unsuru olarak varlığını korumaktadır.
Öyle ki, Uzakdoğu’daki yöneticilerin yüzde 15’i mali performans hakkında yanlış bilgi vermenin savunulabileceği görüşündedir.
4- KPMG’nin hazırladığı “Bir Suistimalcinin Profili” Konulu Araştırma Sonuçları:
2016 yılında KPMG’nin dünya çapında denetim yaptığı firmalarda yaşanan yolsuzluk olaylarından hareketle hazırladığı “Bir Suistimalcinin Profili” Konulu Araştırma Sonuçları özet halinde aşağıdaki gibidir.
Suistimal, şirketlerin itibarına zarar veren, milyonlara mal olan ve hayatları mahveden küresel bir sorun. Toplum üzerinde ağır ekonomik ve ahlaki yükler doğuruyor. KPMG yıllardır suistimal trendleri hakkında raporlar yayımlıyor ve elinizdeki bu rapor da tüm dünyadaki suistimalcilerin profilini çıkaran üçüncü rapor. Bu raporda, profesyonellerimiz, soruşturmalarımız sırasında elde ettiğimiz bilgilerden yola çıkarak yaklaşık 750 suistimalci hakkında detaylı bir anket gerçekleştirdi.
KPMG Suistimal İnceleme Uzmanları tarafından 2013 yılı Mart ayı ile 2015 yılı Ağustos ayları arasında gerçekleştirilen suistimal incelemelerinden edinilen bilgilerle hazırlanan “Bir Suistimalcinin Profili” raporunun üçüncüsünde, aralarında Türkiye’nin de 81 ülkeden 750 farklı suistimalci profili incelendi.
Raporun bulgularına göre tipik bir suistimalcinin özellikleri:
- 36-55 yaşları arasında (soruşturulan suistimalcilerin %69’u)
- Ağırlıkla erkek (%79), ancak kadınların 2010 yılında %13 olan oranları da %17’ye yükseldi.
- İçeriden bir tehdit (%65 mağdur şirketin çalışanı)
- Üst düzey yönetici ya da direktör konumunda (%34)
- Şirkette 6 yıldan uzun süredir çalışıyor (%38)
- Despot biri olarak tanımlanıyor (%18) ve canayakın olarak görülme oranı görülmeme oranının 3 katı
- İtibarlı, kendilerini kurum içinde saygı gören bir kişi olarak tanımlıyorlar
- Başkalarıyla işbirliği yapmış olma olasılığı yüksek (2013 anketindeki %70 oranından hafif bir düşüşle suistimallerin %62’si)
- Kişisel kazanç (%60), hırs (%36) ve “yapabilirim” duygusuyla (%27) motive oluyor
5- Kayseri Ticaret Odası’nın İş Dünyası Rüşvet Araştırma Raporu
Kayseri Ticaret Odası’nın 750 işadamıyla yapılan görüşmeleri sonucunda hazırlatmış olduğu araştırmanın aşağıda verilen sonuçlarına göre iş yaptırmak için bu işadamlarının yüzde 33.5’inin rüşvet verdiği ortaya çıkmıştır. Rüşveti onaylayanların sayısı da yüzde 38.8 gibi bir rakam olarak karşımıza çıkmaktadır.
Rüşvet Araştırmasından Bazı Sonuçlar (yüzde olarak)
İş yaptırmak için rüşvet verenler 33.5
Hiç rüşvet vermeyenler 62.3
Rüşveti onaylamayanlar 71.2
Bazen onaylayanlar 13.4
Rüşvet talep edeni amirine şikayet edeceğini belirtenler 53.1
İşimi halletmişse görmezden gelirim diyenler 13.3
İşimi halletmemişse şikayet ederim diyenler 7.2
Bürokrasinin yoğunluğundan şikayet edenler 54.1
Bürokratik engeller yüzünden yatırımlarından vazgeçenler 50.9
6-TÜSİAD TARAFINDAN YAPILAN ARAŞTIRMA
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TÜSİAD) Türkiye’de toplumun kamu yönetimine, kamu kurumlarına ve kamu hizmetlerine ilişkin algılaması çerçevesinde bir kamu reformu gereksinimini ve kamuoyunun bu noktadaki tercihlerini tespit edebilmek amacıyla 26 Temmuz – 05 Ağustos 2002 tarihlerinde 7 bölgede 32 ilin 78 ilçesinde tamamen bilimsel verilere göre yapılmış 2416 anketi değerlendirmeye almış ve Aralık 2002 yılında sonuçlarını bir kitap halinde kamuoyunun bilgisine sunmuştur.
Bu çalışmanın yolsuzluk algılaması başlıklı kısmında yolsuzluklar noktasında yapılan tespitlerden konumuzla ilgili olanların bazıları aşağıdaki gibidir.
a- Vatandaşın Yolsuzluk Algılaması
Yolsuzluk konusunda TÜSİAD’ ın yaptırmış olduğu bilimsel anketler sonucunda da yolsuzluk kavramının vatandaşlarımız tarafından da net olarak tanımlanamadığını görmekteyiz. TÜSİAD ‘ın 2329 denek ile yaptığı ankete göre vatandaşların yolsuzluk algılaması;
-Hırsızlık ve dolandırıcılık :% 24,6
-Rüşvet :%17,5
-Devletin Soyulması :%11,5
-Banka Hortumlaması :%8,5
-Hak Gaspı :%7,9
-Görevi Kötüye Kullanma :%3,7
-Adam Kayırma :%3,3
-Vergi Kaçakçılığı :%1,6
-Örgütlü Suç :%1,4
-Diğer :%3,7
-Devlet Kurumları :%16,2
Olarak ortaya çıkmıştır.
b-Kamu Kurumlarında Yolsuzluğun Yaygınlığı
Anket yapılan örnek kitlenin %81 i kamu kurumlarında yolsuzluğun çok yaygın / yaygın olduğu kanısındadır. Yine araştırma kapsamında kamu kurumlarındaki yolsuzluğun çeşitleri konusunda ankete katılanlara sorular sorulmuş olup verilen cevaplar aşağıdaki gibidir.
- Devlet malını/ parasını zimmete geçirme %27.4
- Devlet gücünü kullanarak çıkar sağlama %21.3
- Yasadışı talebi rüşvet karşılığında yerine getirme %19.7
- Yasal hizmetler karşılığında rüşvet alma %18.7
- Yer altı dünyasıyla işbirliği %9.4
- Özel kuruluşlarda çıkar alışverişi %3.7
olarak ortaya çıkmıştır.
c-Rüşvetin Yaygın Olduğu Birimler
Ankete katılanlara 5 puanlı bir ölçek değerlendirme üzerinde rüşvetin yaygın olduğu kurumları değerlendirmesi istenmiş olup sonuçlar 5 puan üzerinden değerlendirilmiştir. Buna göre rüşvetin yaygın olduğu kurumlarının sıralaması aşağıdaki gibidir.
Birimi Puan
Trafik polisi 4.14
Gümrükler 3.95
Vergi dairesi 3.62
Tapu daireleri 3.54
Emniyet 3.53
Belediyeler 3.49
Hastaneler 3.34
Mahkemeler 3.21
Sosyal Güv..Kur. 3.15
Okulllar 3.05
3 Puanın altındaki kurumlar da rüşvet hiç yaygın değil yada yaygın değil olarak değerlendirildiği için bunlar buraya alınmamıştır. Değerlendirmede 3 puan kısmen yaygın, 4 puan rüşvete bulaşmayanlar azınlıkta, 5 puan ise rüşvete bulaşmayan çok az kişi var anlamına gelmektedir.
d-Rüşvet Talebine Vatandaşın Bakışı
Rüşvet talep edildiğinde, talep edeni ihbar etme noktasında tereddüt gösteren kişilerin oranı %38 olarak ortaya çıkmıştır. Bu kişiler gerekçe olarak da ihbar etseler de sonuç çıkmayacağını, kendilerinin ise işlerini yaptıramayacakları ile kalacakları yada başlarına daha büyük iş açacaklarını düşündüklerini beyan etmişlerdir.
