Abdullah ÇAVUŞ – BİLGİ & DENEYİM PAYLAŞIM PORTALI “Bilgiye sahip olarak doğmuş birisi değilim. Öğrenmeye çalışıyorum ve Öğretmeyi seviyorum” Konfüçyüs
İlgili Yazılar
HİLE DENETÇİLİĞİ MESLEĞİ
Yrd. Doç. Dr. Fikret ÇANKAYA*
Arş. Gör. Bilal GEREKAN*
Son zamanlarda ortaya çıkan muhasebe skandalları (Enron, World Cam, Global Crossing, Tyco, Mortgage vb.) birçok yatırımcı fonlarını eritmiş ve birçok yatırımcının finansal piyasalara yatırım yapma güvenini yitirmesine sebep olmuştur. Bu olumsuz gelişmeler, işletmelerde hilelerin tespiti ve önlenmesine daha fazla önem verilmesi gerektiği düşüncelerini güçlendirmiştir(Bierstaker, Brody ve Pacini, 2006: 520). Ayrıca hileli finansal tabloların zamanla işletmenin kontrol mekanizmasını zayıflattığı, kurumsal netimin etkinliğini azalttığı ve denetim fonksiyonunun kalitesini düşürdüğü kanıtlanmıştır(Rezaee, 2005: 295).
Nitekim ABD’de ortaya çıkan Mortgate skandalında da hileli işlemler bulunduğu ve bu doğrultuda yapılan araştırmalarda; ABD’de yıllık 3 trilyon dolar değerinde konut finanse edildiği gayrimenkul piyasasındaki kayıpların büyük bir kısmının hileli işlemlerden kaynaklandığı tespit edilmiştir(Abdioğlu,
2007a: 160).
Tüm bu gelişmeler işletmecilik hayatında hile denetçiliğinin önemini arttırmıştır. Son yıllarda yöneticiler ve diğer gruplar gibi avukatlar da hile denetçilerine ve hile denetçiliği mesleğine finansal incelemelerde, danışmanlık konularında ve finansal anlaşmazlıklarda bel bağlar hale gelmiştir(Renick, 2007: 62). Hile denetçiliğinin önemini vurgulamak amacıyla “Hile denetçiliği mesleğine neden ihtiyaç duyulmaktadır?” sorusuna cevap vermek gerekir. Hilelerin giderek artması işletme ve çevresinde olumsuz etkiler meydana getirmektedir.
Dolayısıyla sözkonusu olumsuz etkiler hile denetçiliği mesleğinin gelişmesi sonucunda giderilecektir. İşletmenin gerçek durumunun farklı gösterilmesi sonucu mevcut ortaklar durumdan olumsuz bir şeklide etkileneceklerdir.
Örneğin gerçekte kâr oluşmuş iken farklı gösterilerek kâr oluşumunun yok edilmesi sonucunda ortağın alacağı temettü de yok edilecektir. Aynı şekilde bu durumdan işletmeye ortak olma niyetinde olan kimseler de olumsuz şekilde etkilenecektir.
Örneğin yapılan hileli işlemler nedeniyle gerçek durumu yansıtmayan bir bilançoda gösterilen mali yapının güçlü olmasından etkilenip işletmeye yatırım yapmak isteyen bir kimse bu durumdan olumsuz etkilenecektir. Konu devlet açısından incelendiğinde hileli işlemlerle elde edilen kârlar düşük gösterilirse devlet bu durumdan olumsuz etkilenecek ve daha düşük vergi tahsil edecektir.
Aynı şekilde bilançosu süslenmiş bir işletme kredi kurumlarından daha rahat kredi sağlayabilecek ve mal ve hizmet sağlayanlardan daha kolay mal alabilecektir. Böylece kredi kurumları ve mal ve hizmet tedarikçileri de bu durumdan olumsuz bir şekilde etkilenecektir.
Tüm bu ve benzeri nedenler gerek işletmeleri gerekse de çevrelerini olumsuz bir şekilde etkileyecektir. Söz konusu olumsuz etkilerin giderilmesi yapılan hilelerin önlenmesine bağlıdır.
Hilelerin önlenebilmesi için gerekli mesleki bilgi ve tecrübeye sahip uzman kişilere ihtiyaç duyulmaktadır. İşte hile denetçiliği mesleğini gerekli kılan en önemli neden budur.
Buraya kadar yapılan açıklamalardan sonra hile denetçiliğinin tanımını şu şekilde yapmak mümkündür:
“İşletmelerde oluşabilecek veya oluşan hilelerin önlenmesi veya ortaya çıkarılması amacıyla hizmet veren, gerekli mesleki bilgi ve niteliklere sahip uzman kişilerdir”.
Hile denetçisi hilelerle ilgili kanıt teşkil edebilecek anahtar işlemleri araştırır. Söz konusu işlemleri diğer işlemler arasında fark edip yakalamak oldukça zordur.
Bu nedenle hile denetçileri, diğer işlemlerden az da olsa farklılık arz eden işlemleri incelemeli ve hileli işlemler varsa hile kapısını aralamalıdır(Apostolou ve Crumbley, 2008: 37).
Zikmund (2008)’a göre başarılı bir hile değerlendirme sürecinin 4 adımı mevcuttur:
1. İşletmede hileli işlemlere neden olabilecek
risk faktörlerini tespit etmek ve değerlendirmek,
2. İşletme içinde olabilecek hileleri belirlemek
ve değerlendirmek,
3. İşletme içinde hileye neden olabilecek öncelikli riskleri belirlemek,
4. Zayıflamış kontrolleri gözden geçirmek.
Hile denetiminde, mali tabloların bağımsız denetimine nazaran daha fazla bilgi ve uzmanlığa
ihtiyaç vardır.
Bundan dolayı hile denetçisi iyi bir muhasebe ve denetim bilgisinin yanında suç bilimi, teknoloji, psikoloji, hukuk ve vergi mevzuatı vb. konularında da yeterli bilgiye sahip olmalıdır.
